Legionowo w październiku 1939 r. Niemieccy wojskowi z Batalionu Strzelców Krajowych XIX/VI stoją na ulicy Kopernika vis à vis budynku pod numerem 15. Podoficer z prawej, zgodnie z opisem na odwrocie, to sierżant Eumes.
Jak wspominała Tamara Brzezińska, przy ul. Kopernika 15 działał zakład fotograficzny Czesława Bobińskiego. Atelier zajmowało lewą część kamienicy, a po prawej mieściła się filia cukierni Czesława Twarowskiego. Bobińscy przyjechali do Legionowa w latach 30. XX w. Pochodzili z Ciechanowa, gdzie Czesław był znanym fotografem i wydawcą pocztówek. W czasie okupacji jego legionowski zakład obsługiwali głównie synowie bliźniacy Antoni i Tadeusz, którzy byli zaprzysiężonymi żołnierzami AK w legionowskim 704. plutonie. Doraźnie dorabiał tu także Władysław Rusiecki, ps. „Szary”. Zajmował się przygotowaniem klientów do zdjęć i wywoływaniem odbitek o formacie 6 na 9 cm. Zakładowe laboratorium mieściło się w piwnicy pod podłogą. Jak zapamiętał W. Rusiecki, u Bobińskiego fotografowało się wielu niemieckich żołnierzy z legionowskiego garnizonu. Oficerowie oddawali tu także prywatne klisze do wywołania. Często przedstawiały one walki we Francji, a od czerwca 1941r. w ZSRR. Władysław Rusiecki wspominał, że ważniejsze odbitki pracownicy zakładu kopiowali i przekazywali wywiadowi AK. Podczas jednej z takich akcji do laboratorium znienacka zszedł starszy syn legionowskiego volksdeutscha Jana Draima. Znali się z Rusieckim. Przed wojną uczyli się razem w Szkole Powszechnej nr 1. Podczas okupacji syn Draima wstąpił do Waffen SS. Widząc zamieszanie, uspokoił obecnych twierdząc, że sprawy legionowskie go nie obchodzą, gdyż teraz pełni służbę w Zamościu.
Warto dodać, że z trzech akacji widocznych na zdjęciu dwie rosną do dziś. Dalej, za parkanem przy ul. Kopernika 17 drewniany dom zbudowali Jadwiga i Stefan Piekarscy. Przed wojną S. Piekarski pełnił funkcję sekretarza rady nadzorczej Spółdzielni Handlowo-Gospodarczej „Nasz Dostawca”. W czasie okupacji jego syn Edward był zastępowym w Szarych Szeregach, ps. „Lupus”. W połowie 1943 r. na posesji Piekarskich odbywały się tajne zbiórki harcerzy Szarych Szeregów.
Niemieccy okupanci na ul. Kopernika, Legionowo, październik 1939 r. (ze zbiorów J.E. Szczepańskiego)
Perspektywę zdjęcia zamyka piętrowa kamienica na rogu ul. Chopina i 3 Maja. Należała do Zofii i Jana Paluchowskich, którzy prowadzili tu nowoczesną piekarnię. W narożnym sklepie sprzedawali chleb i inne wypieki. Na początku wojny była to jedna z nielicznych czynnych piekarni w Legionowie, gdyż pozostałych piekarzy Niemcy aresztowali we wrześniu 1939 r. Z tego powodu wystąpił powszechny brak chleba, po który od drugiej w nocy ustawiały się kilometrowe kolejki. Przede wszystkim piekarnia musiała obsłużyć niemieckie wojsko, które dostarczało mąkę. Dopiero później zaopatrywano ludność cywilną.
W kamienicy Paluchowskich mieszkał Edward Boguszewski, lekarz legionowskiej Ubezpieczalni Społecznej pochodzący z Wołomina. Natomiast na pierwszym piętrze gabinet stomatologiczny prowadziła lekarz dentysta Alicja Sałaga-Kępińska. W jej lokalu przygotowano punkt sanitarny AK na wypadek walk powstańczych. Jednak, gdy harcerki z Szarych Szeregów – Bronisława Romanowska ps. „Sosna” i Lidia Gawałkiewicz ps. „Mrówka” stawiły się 1 sierpnia 1944 r. w punkcie, zastały puste mieszkanie. Przeniosły więc wyposażenie medyczne do nowego miejsca, które ich drużynowa Janina Fultyn (1920–2007) utworzyła we własnym domu przy ul. Sienkiewicza 35 (dziś nr 31). Posesja ta od czerwca 1927 r. należała do jej rodziców Marii i Ludwika Fultynów. Było to miejsce dobrze znane harcerkom. Przed powstaniem odbywały się tu zbiórki i uroczyste zaprzysiężenia nowych druhen.
Balkony widoczne po prawej stronie zdjęcia należały do budynku Gminnej Szkoły Handlowej przy ul. Kopernika 18 (dziś nr 16). Kamienica była własnością słynnego kompozytora Jerzego Petersburskiego. Więcej informacji na temat szkoły handlowej przeczytają Państwo w ósmej części „Wojennych adresów Legionowa” (NH nr 9/2020).
Warto dodać, że naprzeciwko dawnego zakładu fotograficznego, po drugiej stronie ulicy przy Kopernika 12 zachował się drewniany budynek Lejbusia Lipszyca, legionowskiego przedsiębiorcy budowlanego. Niemcy zesłali go do obozu koncentracyjnego w Sachsenhausen, w którym zmarł z wycieńczenia z 4 na 5 czerwca 1940 r.
Jacek Emil Szczepański
Ważniejsze źródła:
- T. Brzezińska, My zwykli ludzie. Wspomnienia rodzinne z lat spędzonych w Legionowie, Legionowo 2013.
- J. E. Szczepański, Legionowski rynek na wojennej fotografii 1939–1944, „Rocznik Legionowski” 2016, t. IX,
- Wywiady z Bronisławą Romanowską-Mazur, Władysławem Rusieckim, Stanisławem Sosińskim.
