Znęcanie się nad członkiem rodziny jest przestępstwem określonym w art. 207 kodeksu karnego. Może ono polegać zarówno na zadawaniu bólu fizycznego, jak też na sprawianiu cierpienia moralnego.
Kodeks karny w art. 207 opisuje przestępstwo znęcania się. Polega ono na znęcaniu się fizycznym lub psychicznym nad osobą najbliższą lub nad inną osobą pozostającą w stałym lub przemijającym stosunku zależności od sprawcy albo nad małoletnim lub osobą nieporadną ze względu na jej stan psychiczny lub fizyczny Nie istnieje katalog czynów, które można zakwalifikować jako znęcanie się. Znamiona znęcania mogą zawierać takie zachowania jak pobicia, uderzenia, ubliżanie, poniżanie.
Definicja przemocy w rodzinie została uregulowana w ustawie „o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie”. Nadano jej następujące brzmienie: „przemoc w rodzinie – jednorazowe albo powtarzające się umyślne działanie lub zaniechanie naruszające prawa lub dobra osobiste osób w szczególności narażające te osoby na niebezpieczeństwo utraty życia, zdrowia, naruszające ich godność, nietykalność cielesną, wolność, w tym seksualną, powodujące szkody na ich zdrowiu fizycznym lub psychicznym, a także wywołujące cierpienia i krzywdy moralne u osób dotkniętych przemocą. Ustawodawca określił definicję członka rodziny – „należy przez to rozumieć osobę najbliższą w rozumieniu art. 115 § 11 Kodeks karny, a także inną osobę wspólnie zamieszkującą lub gospodarującą”. Zgodnie z treścią art. 115§ 11 k.k. „Osobą najbliższą jest małżonek, wstępny, zstępny, rodzeństwo, powinowaty w tej samej linii lub stopniu, osoba pozostająca w stosunku przysposobienia oraz jej małżonek, a także osoba pozostająca we wspólnym pożyciu.”
Jakie wyróżniamy formy przemocy?
Przemoc w rodzinie może przyjmować następujące formy:
Przemoc fizyczna – najbardziej widoczna, pozostawiająca ślady w postaci zadrapań, sińców, złamań itp. Najczęściej stosowane zachowania obejmują bicie dłonią lub przedmiotami, szarpanie, kopanie, duszenie, ciągnięcie za włosy, a także formy bardziej drastyczne, np. przypalanie, polewanie wrzątkiem. Warto pamiętać, że niektórzy sprawcy w krzywdzeniu fizycznym dochodzą do „perfekcji” – stosują takie sposoby fizycznej agresji, które nie pozostawiają śladów. Krzywdzenie fizyczne polega na zadawaniu bólu fizycznego lub powodowaniu obrażeń przez takie działania jak: bicie, krępowanie ruchów lub szarpanie i popychanie.
Przemoc psychiczna – przejawia się w postaci gróźb, wyzwisk, ośmieszania, upokarzania (często w obecności innych osób), szantażowania, izolowania od bliskich itp. Sprawca przemocy domaga się pełnego posłuszeństwa we wszystkich obszarach funkcjonowania ofiary. „Przemoc psychiczna (…) niesie za sobą stałe poczucie zagrożenia przemocą fizyczną, wytwarza atmosferę napięcia i niepewności w domu, co doprowadza do degradacji psychicznej oraz poniżenia ofiary”. Jest bardzo trudna do udowodnienia; brak widocznych śladów przemocy poddaje w wątpliwość prawdziwość tego, na co skarży się ofiara. Zwykle poprzedza agresję fizyczną, chociaż może też występować samodzielnie. Zaczyna się od zachowań, które najpierw są niezauważalne, drobne, a jeśli nawet zostaną dostrzeżone, są oceniane jako mniej poważne i mniej dotkliwe. Tymczasem skutki przemocy psychicznej są bardzo poważne i mogą powodować nieodwracalne zmiany w funkcjonowaniu ofiar. Krzywdzenie psychiczne i emocjonalne, definiuje się jako „dehumanizację ofiary przez wzbudzanie w niej strachu przed przemocą lub innymi konsekwencjami rozgniewania sprawcy”. Obejmuje ono napaści słowne, groźby, wyzywanie i infantylizację (stosowanie „dziecinnej” mowy, ograniczanie swobody decyzji ofiary).
Wykorzystanie finansowe (przemoc materialna/przemoc ekonomiczna), które polega na „bezprawnym i niewłaściwym używaniu własności i zasobów osoby starszej”. Ponieważ wiele starszych osób nie jest w stanie prowadzić własnych interesów finansowych z powodu stanu zdrowia (somatycznego i psychicznego), są one skazane na zaufanie wobec swoich opiekunów. Wskazuje się na 2 typy sprawców wykorzystania finansowego osób starszych. Pierwszy typ charakteryzuje się dysfunkcjonalnością, niskim poczuciem własnej wartości, może być uzależniony od substancji psychoaktywnych, może być narażony na stres psychospołeczny i cierpi z powodu pełnienia funkcji opiekuna (takie osoby są pasywne, wykorzystują przede wszystkim niepełnosprawne starsze osoby i wykorzystują sprzyjające okoliczności wynikające ze stanu osoby starszej). Drugi typ jest bardziej agresywny, zwykle z osobowością antyspołeczną, nie liczy się z prawami innych osób; stara się uzyskać nad ofiarą przewagę, kontroluje wszystko, stosuje przemoc emocjonalną wobec ofiary.
Przemoc seksualna – obejmującą wszelkiego rodzaju kontakty lub akty seksualne, podejmowane bez zgody jednego z partnerów. Kontakt seksualny z wymuszoną zgodą jest również traktowany jako przemoc seksualna. Przemoc seksualna często pojawia się w okolicznościach skrywających przemocowy charakter działania. Panuje mylne przekonanie, że starsze kobiety nie mogą być seksualnie wykorzystane.
Zaniedbanie – niezaspokajanie podstawowych potrzeb fizycznych i emocjonalnych członków rodziny, narażanie ich na głód, niedożywienie, brak opieki, obojętność, pozostawianie w niewłaściwych warunkach lokalowych i bytowych, chłód emocjonalny itp. Do niedawna funkcjonowało przekonanie, że dotyczy głównie dzieci, ale coraz częściej ujawniane są przypadki dotyczące osób starych, chorych, niepełnosprawnych. Przemoc materialna/ekonomiczna – odmawianie lub ograniczanie dostępu do wspólnych finansów, odbieranie zarobionych pieniędzy, ograniczanie i uniemożliwianie podjęcia pracy lub jej wykonywania, okradanie, niszczenie wartościowych przedmiotów itp. Bardzo rzadko sprawca stosuje wobec swojej ofiary jedną formę przemocy. Zwykle wykorzystuje różne jej formy, na przemian łącząc je tak, aby uzyskać pełną kontrolę nad ofiarą. Zachowanie sprawcy przemocy może wywołać u ofiar trwałe negatywne skutki i w efekcie doprowadzić do zniszczenia u niej pozytywnego obrazu samej siebie. Zaniedbanie, czyli ogólnie powstrzymanie się od odpowiedniej opieki, która zaspokajałaby fizyczne, medyczne i psychiczne potrzeby osoby starszej. O ile poprzednie formy krzywdzenia odnosiły się do czynów, o tyle zaniedbanie jest formą opartą na zaniechaniu. Odmowa zaspokojenia potrzeb fizycznych osoby starszej (na przykład regularnego dostarczania pożywienia, zapewnienia higieny osobistej), potrzeby okazywania jej szacunku lub zapewniania jej wsparcia finansowego – są to formy krzywdzenia, które mogą być równie szkodliwe dla ofiary, jak wymienione wyżej krzywdzące zachowania. Wyróżnia się dwa rodzaje zaniedbania: zaniedbanie aktywne, oznaczające zachowania intencjonalne opiekuna nastawione na niespełnienie opieki lub niespełnienie potrzeb osoby starszej oraz zaniedbanie pasywne w sytuacji, kiedy opiekun nie jest w stanie lub nie potrafi wywiązać się z obowiązków związanych z opieką nad osobą starszą (opiekun chory, niepełnosprawny, nie posiadający umiejętności sprawowania opieki lub nie mający źródeł materialnych do zapewnienia opieki). Do najczęściej wskazywanych sprawców zaniedbań wobec osoby starszej zalicza się wynajętego opiekuna, członka rodziny, pracownika długoterminowej opieki. Zwraca się jednak uwagę, że często sprawcą zaniedbań jest opiekun nieposiadający umiejętności sprawowania opieki, niedysponujący czasem, energią lub opiekun mający sam problemy ze zdrowiem, np. chory psychicznie, osoba nadużywająca alkoholu lub innych substancji psychoaktywnych lub przejawiająca inne zaburzenia zdrowia psychicznego. Przemoc w rodzinie wobec osób starszych, podobnie jak przemoc wobec innych członków rodziny, rzadko występuje w jednej formie. Zwykle formy zachodzą na siebie lub pozostają ze sobą w ścisłej relacji.
Jednorazowy incydent, który nigdy się nie powtórzy? Takie zdanie często powtarzają ofiary przemocy w rodzinie, szczególnie gdy sprawca po raz pierwszy dopuścił się zachowań pełnych agresji. Jednak przemoc w rodzinie rzadko jest jednorazowym zachowaniem. Często stan ten trwa przez kilka czy kilkanaście lat. Jeśli sprawca nie zostanie w porę powstrzymany, jego agresywne zachowania wobec ofiary będą się nasilać. Będzie wzrastać w nim poczucie bezkarności, a jego ofiara będzie się czuła coraz bardziej bezradna, zniewolona i bez szans na uzyskanie pomocy.
Jak złożyć zawiadomienie o przestępstwie ? Istnieje wiele sposobów poinformowania Policji o uzasadnionym podejrzeniu popełnienia przestępstwa, lecz nie wszystkie formy są jednakowo skuteczne i wiążące dla organów ścigania. W Polsce funkcjonuje wiele anonimowych infolinii, ukierunkowanych na zwalczanie różnych kategorii przestępczości. Zawiadomienie o przestępstwie powinno zawierać jak najwięcej konkretnych informacji. Jeżeli uważamy, że jesteśmy w stanie sami wyczerpująco opisać, co się wydarzyło (a zdarzenie nie wymaga natychmiastowych działań organów ścigania), możemy wysłać pocztą, mailem, faksem czy też przynieść osobiście do najbliższej jednostki Policji napisane przez siebie zawiadomienie o przestępstwie. Należy pamiętać, iż prawdopodobnie niebawem Policja wezwie do złożenia zeznań w charakterze świadka.
Czy jest zgłoszenie anonimowe? Jednym z różnorodnych sposobów poinformowania o przestępstwie jest anonim: informacja, której autor nie jest znany i – prawdopodobnie – taki chce pozostać. Forma złożenia anonimu też może być różna: informacja telefoniczna bez podania danych osobowych, informacja w formie pisemnej – bez podpisu, z podaniem nieprawdziwych danych personalnych lub też celowo nieczytelnie podpisana. Praktyka dowodzi przy tym, że zgodność poszczególnych anonimów z rzeczywistością wykazuje dużą rozpiętość. Z jednej strony, występują anonimy zawierające nieprawdziwe informacje, najczęściej powodowane chęcią dokuczenia komuś, zaszkodzenia, skierowania na niego uwagi organów ścigania. Z drugiej zaś strony, zdarzają się anonimy rzeczywiście zawiadamiające o popełnieniu przestępstwa, czasami bardzo poważnego. Pomimo tej rozpiętości lub właśnie ze względu na nią, policjanci nigdy nie ignorują doniesień anonimowych, lecz uważnie weryfikują ich treść. Sprawdzenie danych zawartych w anonimie może być dokonane zarówno w drodze czynności operacyjno-rozpoznawczych jak i w ramach postępowania sprawdzającego, określonego w art. 307 k.p.k. Dopiero wyniki sprawdzenia dają podstawę do podjęcia decyzji o wszczęciu postępowania przygotowawczego. Sam fakt złożenia anonimu zazwyczaj nie uruchamia automatycznie procedury organów ścigania. Zawsze bowiem zachodzi konieczność sprawdzenia uzyskanych informacji i przeprowadzenia wielu czynności uzupełniających.
Źródło: Przemoc wobec osób starszych – Ministerstwo Sprawiedliwości, Jak złożyć zawiadomienie o przestępstwie MSWiA
Dla osób, które chciałyby skorzystać z pomocy prawnej, informuję że bezpłatne porady prawne dla mieszkańców Legionowa i okolic są świadczone w poniedziałki w godzinach 16:15-20:15 w siedzibie Kancelarii Radcy Prawnego – ul. Piłsudskiego 33 lok. 402, III piętro (kontakt telefoniczny do fundacji: +48 724 543 692)
Joanna Regent-Cendrowska
Radca Prawny
W razie pytań do artykułu: + 48 669-134-666
