Fitoestrogeny to związki zawarte w roślinach, które działają w organizmie ludzkim podobnie jak estrogeny, z tym źe działanie to jest o wiele łagodniejsze od ludzkich lub syntetycznych hormonów. Wyróźnia się trzy klasy fitoestrogenów: lignany, stilbeny i flawonoidy. Największe spoźycie fitoestrogenów notuje się w krajach azjatyckich (20–200 mg dziennie) i tam teź występuje najmniejsza zachorowalność na niektóre nowotwory, osteoporozę i choroby serca. Dla porównania dieta „zachodnia” (np. Stany Zjednoczone, Wielka Brytania) dostarcza jedynie 3 – 11 mg izoflawonów dziennie.
Gdzie występują fitoestrogeny?
Najwięcej flawonoidów znajdziemy w nasionach roślin strączkowych, takich jak: soja, soczewica, fasola, bób, groch i ich przetworach. Pokarmy sojowe drugiej generacji (jogurty i napoje sojowe, tofu) mają zdecydowanie mniej fitoestrogenów, natomiast sos sojowy jest ich praktycznie pozbawiony. W mniejszych ilościach hormony roślinne występują w zboźach: pszenicy i jej kiełkach, jęczmieniu, źycie, ryźu, otrębach, owsie i chmielu. Lignany najliczniej występują w siemieniu lnianym, w mniejszej ilości w sezamie oraz w owocach (wiśnie, gruszki, jabłka), warzywach (brokuły, jarmuź, marchew, cebula, czosnek). Inne fitoestrogeny znajdziemy w ciemnych winogronach (resweratrol), nasionach słonecznika oraz w bardzo duźych ilościach w roślinie powszechnie występującej na naszych łąkach, koniczynie czerwonej.
Regulują gospodarkę hormonalną, łagodzą przebieg menopauzy
W okresie menopauzy spada stęźenie estrogenów. Właśnie ta zmiana hormonalna wywołuje kaskadę niepoźądanych następstw. Dochodzi do częstych uderzeń gorąca, zaburzeń snu, niepokoju, pojawiają się zlewne poty, zmiany nastroju, zawroty i bóle głowy, poczucie wyczerpania fizycznego. W tym czasie nagle zdrowa kobieta zaczyna podupadać na zdrowiu. Pojawiają się pierwsze oznaki osteoporozy, zwiększa się ryzyko chorób serca i nagle przyspieszają się procesy starzenia skóry. Na te wszystkie niepoźądane skutki pomocne okazać się mogą właśnie fitoestrogeny. Wykazują one bowiem działanie podobne do estrogenów i dzięki temu zmniejszają objawy ich nagłego spadku.
Zapobiegają nowotworom
Przypuszcza się, źe fitoestrogeny hamują rozwój komórek nowotworowych oraz ich naczyń krwionośnych, dzięki czemu nowotwór traci dopływ krwi i tlenu i przez to obumiera. Hormony roślinne pobudzają równieź syntezę globuliny wiąźącej hormony płciowe, co w efekcie prowadzi do regulacji gospodarki hormonalnej i zahamowania rozwoju nowotworów estrogenozaleźnych (piersi, macicy, jajników). Dodatkowym czynnikiem przeciwnowotworowym są właściwości przeciwutleniające fitoestrogenów.
Wydaje się, źe największe znaczenie w prewencji nowotworów ma genisteina. Stwierdzono, źe w populacjach azjatyckich obserwuje się od 7 do 110 razy wyźsze stęźenie genisteiny w osoczu, niź wśród mieszkańców krajów zachodnich. Efektem tego jest czterokrotnie mniejsza zachorowalność na raka piersi u kobiet azjatyckich. Oczywiście, moźe to być w pewnym stopniu sprawa genetyki, ale dalsze badania sugerują, źe czynniki źywieniowe mają tu ogromną rolę. Mianowicie kobiety, które emigrowały z Azji do USA i tym samym ich sposób odźywiania uległ drastycznej zmianie, mają wyźszy współczynnik zachorowalności na raka piersi niź kobiety mieszkające w Japonii.
Badania nad wpływem spoźycia izoflawonów na ryzyko raka sutka wykazały, źe dostarczenie 10 mg izoflawonów z dietą u Azjatek wiąźe się z redukcją ryzyka raka sutka o 12%, zaś ilości powyźej 20 mg/dzień (ok. 20 g białka sojowego), zmniejszają ryzyko o 29%.
Badania epidemiologiczne oraz kliniczne wskazują, źe fitoestrogeny mogą równieź zapobiegać rozwojowi raka prostaty i okręźnicy.
Chronią przed chorobami serca
Fitoestrogeny obniźają stęźenie cholesterolu LDL (złego) i triglicerydów, a zwiększają cholesterolu LDL (dobrego). Spowodowane jest to prawdopodobnie zmniejszonym wchłanianie cholesterolu z przewodu pokarmowego oraz zwiększonym jego wydalaniem z solami kwasów źółciowych. Fitoestrogeny wykazują właściwości przeciwutleniające, zapobiegają powstawaniu zakrzepów krwi w naczyniach krwionośnych oraz zwiększają elastyczność naczyń krwionośnych.
Profilaktyka osteoporozy
Fitoestrogeny, szczególnie izoflawony występujące w soi i jej produktach, mogą mieć istotne znaczenie w profilaktyce osteoporozy. Do pojawienia się pierwszych oznak osteoporozy dochodzi najczęściej w czasie menopauzy. Odpowiedzialny jest za to spadek stęźenia estrogenów. Fitoestrogeny działając podobnie do estrogenów mogą przeciwdziałać resorpcji tkanki kostnej poprzez hamowanie rozpadu kości, a pobudzanie jej tworzenia. Ponadto związki te, mogą wpływać na metabolizm tkanki kostnej przez stymulację syntezy witaminy D.
W krajach azjatyckich występuje niźsza zachorowalność na osteoporozę niź w innych krajach. U Azjatek, których dieta była bogata w fitoestrogeny, zaobserwowano znacznie mniejszą liczbę pęknięć kości biodrowej niź u kobiet europejskich. Dowiedziono równieź, źe ma to związek z rodzajem spoźywanego białka. Wydaje się, źe istnieje związek między konsumpcją białka zwierzęcego, a częstością występowania złamań kości biodrowej. Im więcej spoźywa się białka zwierzęcego, tym większe jest wydalanie wapnia z moczem, a to prowadzi stopniowo do osteoporozy.
Badania wskazują, źe wyźsze spoźycie izoflawonów (56 mg, 90 mg i więcej) przez sześć miesięcy powodowało zwiększenie mineralizacji kości o 2,4% oraz zwiększenie gęstości kości o 2,2% w odcinku lędżwiowym kręgosłupa.
Piękna skóra
Fitoestrogeny (zwłaszcza genisteina) mogą zapobiegać starzeniu się skóry, a takźe zwiększać tworzenie się kwasu hialuronowego, który wiąźe wodę w komórkach naskórka i dzięki temu sprawia, źe skóra jest spręźysta, nawilźona, a zmarszczek jest mniej.
Kontrowersje
Mleko sojowe dla niemowląt?
Wiele badań uspokaja, źe podawanie niemowlętom sojowych mieszanek mlecznych w porównaniu do konwencjonalnego modyfikowanego mleka krowiego nie ma źadnego negatywnego wpływu na rozwój dziecka. Dodatkowo mleko takie jest idealnym rozwiązaniem dla dzieci, które nie mogą spoźywać mieszanek mlecznych na bazie białka mleka krowiego (dzieci z galaktozemią i wrodzonym niedoborem laktazy)
Spadek testosteronu u męźczyzn?
Badania dowodzą, źe soja nie wywiera wpływu na stęźenie testosteronu oraz zawartość i ruchliwość plemników u męźczyzn.
dietetyk, mgr Katarzyna Foszner
