Wszystkim miłośnikom pieszych wędrówek i przejażdżek rowerowych polecam trasę do Dębego. To miejscowość położona w powiecie legionowskim, w gminie Serock, na prawym, wysokim brzegu Narwi. Znana jest z zapory i elektrowni wodnej oraz zabytkowego fortu.
Trasa do Dębego jest niezbyt męcząca, ponieważ możemy podjechać autobusami linii L9 lub L10 do przystanku Plaża w WIELISZEWIE, przy osiedlu TBS, a stąd wyruszyć wałem w kierunku zapory. Po prawej stronie wału możemy przez około 20 minut podziwiać Jezioro Zegrzyńskie, które ciągnie się od nowego mostu w Zegrzu Południowym do zapory w Dębem.
Wkrótce pojawia się widok na Elektrownię Wodną Dębe, z której to obecnie znana jest miejscowość. Oddano ją do użytku w 1963r. Spełnia ona trzy funkcje: elektrowni, zapory wodnej dla Jeziora Zegrzyńskiego oraz mostu – po zaporze przebiega droga wojewódzka nr 632. Wybudowanie stopnia wodnego w Dębem spowodowało spiętrzenie dolnego odcinka Narwi w miejscu, gdzie łączy się ona z Bugiem. Tak powstał Zalew Zegrzyński, obecnie nazywany Jeziorem Zegrzyńskim, bo z czasem wytworzyły się w nim organizmy charakterystyczne dla jezior.
Z mostu i zapory możemy napatrzeć się na piękną, rozległą rzekę Narew. Tu mamy doskonały widok na oba jej piękne, zielone brzegi. Często widuję tu czaplę siwą łowiącą ryby w rzece, chodzącą po olbrzymich kamieniach, które odsłaniają się, kiedy jest niższy poziom wody.
Narew
Kiedy już miniemy budynki elektrowni wodnej przed nami, aż po Orzechowo, będzie rozpościerał się piękny, rozległy widok na Narew. Rzeka bierze początek z bagien w białoruskiej części Puszczy Białowieskiej. Narew ma 484 km długości, z czego 160 km płynie przez Mazowsze. Jest to rzeka typowo nizinna i jest jednym z największych prawostronnych dopływów Wisły. Stanowi fragment szlaku łączącego Warszawę z Wielkimi Jeziorami Mazurskimi. Nadnarwiańskie łąki i lasy są oazą ptasiego życia. Rzeka jest jedynym w Europie przykładem tzw. rzeki warkoczowej płynącej rozgałęziającymi się korytami. Podobno jest najdzikszą z dużych rzek nizinnych w kraju, a jednocześnie kameralną dla wędkarzy i turystów.
Moja miłość do Narwi trwa około 30 lat. Podziwiałam ją na różnych odcinkach na Mazowszu (okolice Dębego, Nowego Dworu, Serocka, Pułtuska) i Kurpiach (okolice Nowogrodu, Ostrołęki). Wszędzie szeroka, malownicza, otoczona piękną przyrodą, ciszą, z cudownym powietrzem, mnóstwem ptaków i ryb.
W Nowym Dworze Mazowieckim, w okolicy Starego Spichlerza Narew wpada do Wisły, gdzie kręcono sceny do filmu „Pan Tadeusz”.
Kraina sadów
W Dębem i okolicy rozwija się sadownictwo. Sady rozciągają się na północ wzdłuż drogi nr 62 aż po Orzechowo na wysokim prawym brzegu Narwi oraz od Dębego wzdłuż ulicy Zegrzyńskiej po Izbicę i Jachrankę.
Nie ma nic piękniejszego nad kwitnące wiosną drzewa owocowe i sady. To jakby raj na ziemi.
W okolicy dominują jabłonie, ale są też sady wiśniowe i czereśniowe. Widoki i zapachy zapierają dech i nie ma się ochoty z nich wychodzić. Ponieważ kwitną krótko, to pracowite pszczółki i trzmiele uwijają się tam, pożywiając się i zapylając je. Tutejsi Sadownicy mają zapewniony zbyt owoców na ogromnym targowisku w Legionowie trzy razy w tygodniu, przez cały rok.
Trochę historii
Pałac
W XVIII wieku w Dębem powstał pałac należący do rodziny Poniatowskich, później do Teresy Tyszkiewiczówny. Po upadku Księstwa Warszawskiego władze carskie przekazały skonfiskowany majątek rosyjskiemu generałowi, który koło pałacu zbudował małą cerkiewkę w kształcie rotundy. Zachowała się do dziś.
W 1876 r. majątek w Dębem kupili Konstanty i Weronika Zgleniccy od kolejnych właścicieli Leontyny i Kwiryna Dobrzańskich. Synem ich był inżynier, geolog Witold Zglenicki, nafciarz z Baku, autor pionierskiej metody wydobycia ropy naftowej spod dna morskiego, darczyńca Kasy Mianowskiego. Pochowany został w Woli Kiełpińskiej.
Od 1929 r. majątek należał do rodziny Krzywickich i był wzorowo prowadzony. Po 1945r. zniszczony w czasie wojny majątek rozparcelowano pomiędzy służbę folwarczną. Pałac nie przetrwał,zniszczony i zdewastowany został ostatecznie rozebrany w 1967r. Pozostały resztki parku, piękna aleja lipowa, gazon z podjazdem. Przy wjeździe stoi rosyjski zabytek, tzw. „okrąglak”, jak miejscowi nazywają tą byłą niewielką cerkiewkę.
Wśród pozostałości parku pałacowego znajduje się Ośrodek Szkoleniowy Krajowej Szkoły Sądownictwa i Prokuratury, wcześniej Ośrodek Doskonalenia Kadr Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej.
Obecnie na miejscu dawnego pałacu stoją dobrze utrzymane domy budowane w latach sześćdziesiątych dla pracowników elektrowni i tworzą ładne niewielkie osiedle z małymi ogródkami pełnymi kwiatów.
Fort
Położenie miejscowości na wysokim brzegu Narwi zadecydowało w 1905r. o budowie przez Rosjan fortu, łączącego twierdze modlińską i zegrzyńską. Fort od czoła jest ogrodzony głęboką fosą. Na jego terenie znajdowały się niespotykane wówczas w tego typu budowlach, osłonięte od ognia z przedpola, elementy obronne mieszczące kazamaty z działobitniami i stanowiskami dla broni maszynowej. W czasie I wojny światowej fort został częściowo wysadzony przez wycofujące się oddziały rosyjskie. 13 sierpnia 1920 roku załoga fortu odparła bolszewików.
Fort Dębe 27 stycznia ubiegłego roku został wpisany przez Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków do rejestru zabytków Narodowego Instytutu Dziedzictwa, jako zabytek nieruchomy.
Krystyna Bartosik
