O tradycji wysyłania kartek świątecznych

Tradycja pisania listów świątecznych powstała w Anglii w XIX wieku, bo tam już wtedy funkcjonowała poczta.
Za twórcę pocztówek świątecznych uznawany jest dyrektor Muzeum Wiktorii i Alberta w Londynie, HENRY COLE, który chciał swoim znajomym wysłać życzenia świąteczne w uproszczonej formie zamiast pisania czasochłonnych listów świątecznych. Wpadł na pomysł stworzenia stosownej do tego czasu ilustracji, która mogłaby być rozesłana w wielu egzemplarzach w formie bożonarodzeniowych życzeń. Zlecił ją rysownikowi J C Horslejowi.

Pierwsza ilustracja przedstawiała rodzinę przy stole wigilijnym oraz postaci pomagające biednym, które przypominały o obowiązku obdarowania ubogich. W Anglii należało w drugi dzień świąt Bożego Narodzenia w tak zwany Boxing Day zanieśc dary dla ubogich najczęściej do kościoła. (Box – pudełko …z darami). Tę ilustrację wydrukował w 1000 egzemplarzach w londyńskiej drukarni na nieco twardszym papierze. Było tam miejsce na dane adresata, do którego kierowano życzenia , jak też miejsce na napis „Wesołych Świąt oraz Szczęśliwego Nowego Roku”. Była to pierwsza w świecie pocztówka, a wysłano ją w 1843 roku.

Pomysł wkrótce został podchwycony przez innych bogatych mieszkańców Londynu. Pod koniec XIX wieku artystyczna jakość świątecznych pocztówek stawała się coraz ważniejsza. Pojawiało się coraz więcej obrazków o tematyce świątecznej i zimowej i rysowników. Ogłaszano konkursy na motywy świąteczne i projekty nowych kart.

Pocztówki na świecie

1 października 1869 roku cesarsko-królewska poczta austro-węgierska wprowadziła do obiegu tzw. kartę korespondencyjną. Pomysł szybko się rozpowszechnił w całej Europie i na świecie.

Inne nazwy, których używano na jej określenie to: odkryty list, odkrytka, karta korespondencyjna, widokówka. Do najbardziej atrakcyjnych starych pocztówek zalicza się pocztówki z czasów Cesarstwa Austro-Węgierskiego.
Pierwsza amerykańska karta świąteczna została zaprojektowana w Bostonie, znacznie później przez Luisa PRANGA, litografa, drukarza i wydawcę, pochodzenia niemieckiego, który urodził się we Wrocławiu. On też ogłaszał konkursy na świąteczny motyw zdobniczy. I od 1873 roku zaczął drukować i wysyłać swoje pocztówki. Amerykanie nazywają go „ojcem bożonarodzeniowej pocztówki amerykańskiej”. Produkcja świątecznych pocztówek rozpowszechniła się w USA w 1915 roku, kiedy to amerykańska firma poligraficzna z Kansas City wydała swoją pierwszą kartę świąteczną, znacznie zmniejszoną, którą wkładano do koperty. Z czasem wprowadzono karty świąteczne bez kopert.

Do Polski pierwsze karty świąteczne docierały w końcu XIX wieku. Drukowanie kart świątecznych z czasem pojawiło się też na ziemiach polskich. W 1900 roku ogłoszono w Polsce konkurs na łamach ówczesnej prasy na polską nazwę świątecznej kartki. Wygrał wówczas projekt Henryka Sienkiewicza, po prostu przyjęto jego nazwę „pocztówka”. Taka forma korespondencji szybko się przyjęła, ponieważ istniała wtedy ogromna potrzeba komunikowania się przy pomocy uproszczonych kart korespondencyjnych. Niewiele ludzi posiadało telefony jeszcze przez długie lata. Różne polskie wydawnictwa w zaborach zaczęły drukować świąteczne karty z wdzięcznymi motywami bożonarodzeniowymi i zimowymi, czy też reprodukcjami dzieł malarzy polskich., nawiązujących do świąt. Największa swoboda w drukowaniu i wydawaniu tych kart była w zaborze austryjackim. Wychodziła tu systematycznie piękna seria „Malarstwo Polskie na pocztówkach”, wydawana przez Wydawnictwo Salonu Malarzy Polskich w Krakowie, Wydawnictwo POLONIA, SZTUKA. Wydawnictwa te wykazały się ogromnym patriotyzmem. Najpiękniejsze dzieła naszych malarzy i te o tematyce świątecznej rozchodziły się w postaci pocztówek nie tylko na terenie tego zaboru, ale i pozostałych ziem polskich. W innych zaborach było znacznie gorzej, a nawet bywało zakazane wydawanie pocztówek.

W Warszawie wydawało pocztówki Wydawnictwo SALON Franciszka KARPOWICZA, Wydawnictwo A.J. OSTROWSKIEGO. Drukowano też karty świąteczne we Lwowie i Wilnie.

Kartki w antykwariatach

Największy zbiór pocztówek znajduje się w Muzeum Poczty i Filatelistyki w Waszyngtonie. Piękne stare karty świąteczne możemy też oglądać w antykwariatach miejskich. Lubię takie miejsca odwiedzać. Zaszyć się w nich i na jakiś czas przenieść się w XIX wiek, czy początek XX wieku. Takie zabytkowe karty świąteczne posiadają też kolekcjonerzy w swoich bogatych i cennych kolekcjach. Stare pocztówki mają klimat, są dokumentem epoki.

Ja zakochałam się w starych pocztówkach, głównie świątecznych, imieninowych oraz reprodukcjach dzieł malarzy polskich. Przyjemnością jest też czytanie życzeń, jakie sobie pisali dawniej Polacy na drugiej stronie pocztówki. Życzenia w pięknej oprawie. Kartki bożonarodzeniowe mówią nam o rodzimych zwyczajach i tradycjach. Są na nich rodzime zimowe pejzaże, często z ośnieżonym kościółkiem w tle, ludzie idący na pasterkę w regionalnych strojach, obchody kolędnicze z gwiazdą, szopką, sceny z Wigilii, łamanie się opłatkiem, zastawiony stół tradycyjnymi potrawami, główny element dekoracyjny domu choinki pięknie ubrane, pokazują ozdoby tradycyjne na nich, możemy prześledzić jak z czasem się zmieniały, śpiewanie kolęd przy choince, pokłon Trzech Króli. Są i takie, na których są tylko podstawowe elementy symbole świąt jak opłatek, gałązka igliwia, Żłóbek ze Świętą Rodziną. Za pośrednictwem świątecznych pocztówek Polacy słali sobie ciepłe życzenia i tym samym dodawali sobie otuchy w strasznych czasach zaborów i drugiej wojny światowej.

Czy ten zwyczaj przetrwa?

Świąteczny zwyczaj wysyłania pocztówek z życzeniami swoim bliskim i znajomym trwa pomimo korzystania też z elektronicznej poczty, SMS-ów, MMS-ów. Jest jeszcze dużo ludzi, którzy nie wyobrażają sobie, żeby nie kupić przed świętami pięknych kart, po to żeby wysłać ciepłe życzenia od serca bliskim, znajomym, z którymi nie można zasiąść przy stole wigilijnym, zwłaszcza jeśli dzieli nas duża odległość. Piękne i niedrogie karty świąteczne proponuje nam Polska Poczta. Możemy też wykonać kartę świąteczną własnoręcznie różnymi technikami, przy użyciu różnych surowców, papieru, pasmanterii. Piszemy na nich życzenia krótsze lub dłuższe typu „Wesołych Świąt i Szczęśliwego Nowego Roku” lub dłuższe i bardziej osobiste.
Bardziej nowoczesne formy komunikacji nie wyprą tak szybko zwyczaju wysyłania pięknych kart świątecznych z ciepłymi życzeniami świątecznymi, co widać co roku po ciężkich torbach naszych listonoszy, odwiedzających nas przed świętami. Nic się nie zmieniło. Ciągle czekamy na te dowody pamięci od krewnych, bliskich i znajomych, zwłaszcza od tych rozsianych po całym świecie.

Pamiętam jak po wojnie jako małe dziecko siedziałam w oknie i wypatrywałam listonosza przed świętami. A jak przynosił do domu te świąteczne życzenia to było święto. Było dużo radości . Dzieci oblegały go niczym św. Mikołaja . Ale ciągle nie było życzeń tych z dalszych miejsc na ziemi, z zabronionych, choć oni co roku wysyłali. Jak się po latach wyjaśniło, były przechwytywane przez pewne służby, a rodzice czekali. Takie to były czasy.

Karty świąteczne z życzeniami są tak samo ważne na święta jak opłatek, choinka, kolędy, jak tradycyjne potrawy wigilijne. W domach powstają całe kolekcje kart z życzeniami świątecznymi, czasem przechowywane z pokolenia na pokolenie.
Krystyna Bartosik