Grodzisko Barbarka to pozostałości po zorganizowanym osadnictwie, które miało miejsce na terenach obecnego Serocka już we wczesnym średniowieczu (XI-XIII). Dzięki odkryciom z ubiegłego wieku możemy próbować określić, kim byli, jak żyli i czym zajmowali się ówcześni mieszkańcy grodu.
Pierwsze badania powierzchniowe w Serocku zostały przeprowadzone na początku lat 60 ubiegłego wieku. W 1961 roku na powierzchni grodziska profesor dr. Zdzisław Rajewski z Państwowego Muzeum Archeologicznego odnalazł ułamki ceramiki, grudki polepy i fragmenty kości. Kolejne prace prowadzono w latach 1962-66 pod kierownictwem mgr. Barbary Zawadzkiej. Wtedy jednoznacznie stwierdzono na tym terenie istnienie trzech faz osadnictwa wczesnośredniowiecznego (XI-XII w.) oraz późniejszej działalności na grodzisku (XIV-XVIIw. ).
Wczesne średniowiecze
Pierwsze odkryte ślady osadnictwa raczej miały charakter krótkotrwały. Wał, o szerokości u podstawy 5,5 metra zbudowany z piasku i drewna prawdopodobnie szybko uległ spaleniu. Drugi wał miał u podstaw szerokość 7-8 metrów i został zbudowany w miejscu poprzednich umocnień. Do czasów obecnych przetrwały fragmenty belek, polepa i kamienie. Tak jak w przypadku pierwszego, drugi wał także uległ spaleniu. Podczas trzeciej odbudowy wałów obronnych grodu zbudowano je już w innym miejscy, na stoku wzgórza. Dzięki temu gród stał się większy.
Podczas prac archeologicznych na Barbarce natrafiono na wiele fragmentów ceramiki, kości zwierząt, szczątków ryb. Dzięki tym odkryciom wiemy, że trudnili się oni rybołówstwem i rolnictwem. Uprawiali pszenicę, żyto i groch.
Podczas prac natrafiono także na przedmioty codziennego użytku, pozwalające określić, jakie życie wiedli mieszkańcy. Wiemy, że zajmowali się tkactwem, ponieważ odkryto przęśliki, które służyły do obciążania wrzecion podczas skręcania nici. Natrafiono także na prefabrykaty i gotowe wyroby z kości takie jak rogowa zdobiona oprawka, kościany grzebień czy igły wykonane kości zwierzęcych.
Gród w Serocku w czasach wczesnego średniowiecza trzykrotnie był niszczony i dwa razy odbudowywany. Przyczyny jego upadku są nieznane. Uczeni wykluczają raczej atak zbrojny, ponieważ przy trzecim wale nie odnaleziono żadnych śladów spalenizny. Bliższe jest im stanowisko, że zaprzestanie grodu miało związek ze zmianami społeczno-gospodarczymi na Mazowszu i formowaniem się nowych ośrodków miejskich.
Grodzisko w późnym średniowieczu
Grodzisko w Serocku, ale już w nieco odmiennej formie, odrodziło się w kolejnym wieku. Na terenie grodziska odkryto cmentarzysko oraz fundamenty XVII kaplicy pw. św. Barbary. W trakcie prac archeologicznych odkryto tu 9 pochówków, z czego aż 6 szkieletów należało dzieci. W części wschodniej grodziska odnaleziono fragmenty jednonawowej kaplicy. Wykopany mur miał wysokość około 45 cm. i zbudowany był z cegieł i kamieni połączonych zaprawą wapienną.
Gród w Serocku tak, jak inne tego typu założenia miastotwórcze, opierał się na dwóch głównych elementach. Były to grodzie, którymi otoczony był umocnieniami oraz podgrodzia, które zamieszkiwane było przez rzemieślników zaopatrujących gród. Domostwa skupione wokół grodu miały mieć także funkcję obronną, bowiem i one mogły być chronione przekopem lub palisadą. Przyszłość Serocka nie wiązała się jednak z wytwórczością, jak się okazało stała się nią wymiana handlowa prowadzona na dość szeroką skalę dzięki niezwykle korzystnemu położeniu przy ważnych szlakach handlowych łączących Mazowsze i Ruś.
