Na przestrzeni dziejów przez Serock i okolice niejednokrotnie maszerowały wojska, toczyły się walki. Szczególne położenie Serocka u zbiegu Narwi i Bugu oraz przy ważnych drogach powodowało, że dowódcy organizowali tu obronę lub budowali wojskowe bazy. Kampanie wojenne wywierały duży wpływ na życie mieszkańców, którzy niejednokrotnie musieli opuszczać domostwa, a ich dobytek ulegał zniszczeniu.
Wojny napoleońskie i powstania
Przedstawienie militarnych dziejów Serocka i okolic rozpocznijmy od powstania kościuszkowskiego. W połowie kwietnia 1794 r. w okolicach Serocka i Zegrza pojawili się Prusacy, którzy przybyli na pomoc Rosjanom, by stłumić insurekcję. Stoczyli oni przegraną walkę z żołnierzami płk. Walentego Kwaśniewskiego w okolicach Arciechowa. Kolejny etap to wojny napoleońskie. Po rozbiciu Prusaków w 1806 r. oddziały francuskie zajęły Mazowsze, między innymi Serock. Napoleon polecił ufortyfikować trójkąt Modlin-Serock-Praga. W latach 1807-1808 w Serocku powstała twierdza. W 1809 r. Księstwo Warszawskie zostało zaatakowane przez Austrię. Rejon Zegrza i Serocka stał się miejscem koncentracji wojsk polskich pod dowództwem księcia Józefa Poniatowskiego. Po klęsce Napoleona w Rosji w 1812 r. między innymi przez Serock maszerowały resztki Wielkiej Armii. Napoleon zatrzymał się na krótko w Serocku 10 grudnia 1812 r.
W czasie powstania listopadowego ruch dywizji polskich w okolicach Serocka rozpoczął się wkrótce po wkroczeniu rosyjskich wojsk interwencyjnych na początku 1831 r. Z kolei 22 lutego 1831 r. rosyjskie oddziały gen. Fabiana Ostena Sackena zmierzały w kierunku mostu w Zegrzu. Po otrzymaniu informacji o istniejącym tam szańcu polskim, Sacken zdecydował się na przeprawę przez Narew po lodzie w okolicach Jadwisina. Trzydzieści lat później wieś Karolino stała się miejscem koncentracji uciekinierów przed branką, tuż przed wybuchem powstania styczniowego. 25 czerwca 1863 r. oddział jazdy powstańczej rozbił pod Zegrzem patrol kozacki. Warto dodać, że w powstaniu styczniowym brali udział także mieszkańcy Serocka i okolic.
Pod koniec XIX w. militarne walory terenu dostrzegli Rosjanie, którzy w latach 1890-1895 wybudowali do obrony przed Niemcami twierdzę w Zegrzu. Działania I wojny światowej dotarły do Serocka dopiero w sierpniu 1915 r. Ucierpiała wówczas zabudowa miasta i został uszkodzony fort w Dębem. Pamiątką z tamtego okresu jest pocisk armatni tkwiący w północnej ścianie serockiego kościoła. 11 listopada 1918 r. koszary w Zegrzu zajął bez walki pluton peowiaków pod dowództwem por. Eugeniusza Jurkowskiego. Trzy dni później Niemcy opuścili teren i wróciła wolność.
Walki z bolszewikami i Niemcami
Już niecałe dwa lata po odzyskaniu niepodległości Polacy musieli jej bronić. Działania wojenne w okolicach Serocka rozpoczęły się 13 sierpnia 1920 r., kiedy to bolszewicy idący od Wyszkowa zajęli miasto. Polacy zorganizowali linię obrony na odcinku Jadwisin-Wola Kiełpińska-Dębe. Dwa ochotnicze pułki ze Śląska i Wielkopolski zatrzymały tam trzy bolszewickie dywizje, a następnie 18 sierpnia przeszły do kontrataku.
Skutki kolejnej wojny mieszkańcy odczuli piątego dnia po jej wybuchu. Bombardowanie Serocka 5 września 1939 r. pochłonęło kilkadziesiąt ofiar. Niemieccy motocykliści wjechali do miasta już wieczorem 9 września. Następnego dnia rozpoczęły się represje. Polacy zorganizowali obronę na przedpolu fortów w Zegrzu i Dębem. Bronili tego terenu do 13 września.
Po długiej „nocy okupacyjnej” do Serocka ponownie zbliżył się front – w 1944 r. rozpoczęły się walki Rosjan z Niemcami o przyczółek serocki. Na początku września Rosjanie prący od Wyszkowa przeprawili się przez Narew po zbudowanych mostach w Wierzbicy i Klusku, jednak Serock zdobyli dopiero 20 października. Do 22 października 1944 r. Niemcy bronili się na przedpolu fortów w Zegrzu. Najdłużej jednak stawiali opór w Izbicy – do 25 października, skąd wycofali się na pozycję w okolicach Dębego. Front zatrzymał się na Narwi i ruszył dopiero w styczniu 1945 r.
Mirosław Pakuła
