Żołnierze kościuszkowcy, których dywizja związana była z Legionowem, niemal pół wieku brali udział w wielu bitwach na frontach II wojny światowej. Jedną z najbardziej krwawych i chlubnych jednocześnie rozegrali na przedpolach Warszawy. Walczyli wówczas o wyzwolenie warszawskiej Pragi. Warto przypomnieć tamte wydarzenia, tym bardziej, że niedawno minęła 75. rocznica od pamiętnej bitwy…
Na początku września 1944 roku wojska 1 Frontu Białoruskiego, po walkach na przedpolach Warszawy, osiągnęły rubież: Zegrze, Słupno, Wesoła, Stara Miłosna, Międzylesie, Zbytki. Na rubieży tej Niemcy postanowili bronić przedmościa warszawskiego. Do walki skierowali jednostki IV Korpusu Pancernego SS w składzie dwóch dywizji pancernych SS „Wiking” i „Totenkopf”, węgierskiej 1 Dywizji Kawalerii i 73 Dywizji Piechoty z 9 Armii, a więc bardzo silne ugrupowanie bojowe. Aby je pokonać dowództwo 1. Frontu Białoruskiego przygotowało operację siłami 70 Armii i 47 Armii. Tej ostatniej podporządkowano 1 Dywizję Piechoty im. Tadeusza Kościuszki wydzieloną z 1 Armii Wojska Polskiego. Główne uderzenie zaplanowano od południa w kierunku: Miedzeszyn, Anin, Wygoda, Dworzec Wschodni, pomocnicze z północnego wschodu w kierunku: Radzymin, Praga. 1 Dywizja Piechoty im. Tadeusza Kościuszki miała działać w składzie radzieckiego 125 Korpusu Armijnego, na jego głównym kierunku uderzenia i współdziałać z sowieckimi 76 i 175 Dywizją Piechoty. 1 Dywizja Piechoty miała przełamać niemiecką obronę na odcinku 1,7 km, pomiędzy hutą szkła a stacją kolejową Międzylesie, kontynuować natarcie na głębokość 16 km w kierunku na Anin, Wawer, Pragę i w rejonie mostu Kierbedzia wyjść nad Wisłę.
Pas natarcia dywizji kościuszkowskiej był silnie pocięty i gęsto zabudowany. Bronił go niemiecki 70 pułk piechoty z 73 Dywizji Piechoty, wspierany z zachodniego brzegu Wisły przez artylerię ciężką. 1 Dywizja Piechoty wspierana była przez radziecką artylerię, w tym artylerię rakietową, wzmocniona była batalionem czołgów i batalionem saperów. Dowódca dywizji gen. Wojciech Bewziuk ugrupował dywizję w dwa rzuty. W pierwszym nacierały 1 i 3 pułki piechoty, w drugim 2 Pułk Piechoty.
10 września po półtoragodzinnym przygotowaniu artyleryjskim i lotniczym, przystąpiono do natarcia. Do końca dnia dywizja przełamała pierwszą i drugą pozycję obronną, rozbiła 70 pp w rejonie Glinek i osiągnęła szosę Czaplowizna – Wawer. Następnego dnia podeszła pod Kawęczyn.
12 września dywizja zbliżyła się do Pragi, gdzie wieczorem na przedpolach odparła kontruderzenie niemieckiego pułku piechoty zmotoryzowanej, wsparte czołgami z 19 Dywizji Pancernej. 13 września prowadziła walki uliczne na Pradze wspierana w końcowej fazie walk przez 1 Brygadę Pancerną im. Bohaterów Westerplatte i 13 pułk artylerii przeciwpancernej.
1 pułk osiągnął skrzyżowanie ulic: Zamojskiego z Targową i Zieleniecką.
2 pułk zdobył Dworzec Wileński, a 3 pułk stację kolejową Warszawa – Praga. Rosjanie, ze 175 Dywizji Piechoty zdobyli Grochów i kontynuowali natarcie na Saską Kępę. Prawy sąsiad, 76 Dywizja Piechoty, zdobyła Targówek i rozpoczęła walki o Nowe Bródno. W godzinach rannych 15 września 1944 r. cała Praga była wolna. Wyzwolenie Pragi stało się podstawą działań 1 Armii Wojska Polskiego mającej za zadanie uchwycenie przyczółków na lewym brzegu Wisły i udzielenie wsparcia walczącym jeszcze powstańcom.
Straty 1 Dywizji Piechoty podczas tych walk wyniosły: 1792 żołnierzy i oficerów, w tym 310 zabitych i zaginionych, 1482 rannych. Straty niemieckie: ok. 2 tys. zabitych i rannych, 106 dostało się do niewoli.
Opr. A. Karski
