Wiele osób zadaje sobie pytanie, skąd pochodzi. Popularne stają się poszukiwania genealogiczne, a odpowiedzią na te zapotrzebowanie stały się coraz bardziej dostępne usługi zawodowych genealogów oferujących profesjonalne poszukiwania korzeni rodzinnych.
Przeglądając internet możemy się natknąć na coraz bardziej popularne i pobudzające naszą wyobraźnię teksty czy też filmy opowiadające o tym, że my, Słowianie, zamieszkujemy tę część Europy od tysiącleci, a nasi przodkowie stworzyli imperium pokonując w walce samego Aleksandra Wielkiego. Niestety, teorie te nie mają nic wspólnego z prawdą i wiedzą naukową. Należy je w całości między bajki włożyć, podobnie jak kilka pozycji książkowych o imperium Wielkiej Lechii wydanych przez skądinąd szacowną oficynę wydawniczą. Prawda jest nieco mniej spektakularna, choć równie fascynująca. A tereny, na których obecnie mieszkały, odegrały w tej historii niemałą rolę.
Spacerując po jeszcze niezabudowanych obszarach naszego powiatu możemy natrafić na miejsca ważne dla naszej wiedzy o początkach osadnictwa słowiańskiego. Znajdziemy je na terenach gminy Nieporęt, Wieliszew i Jabłonna. W przekazach żyjącego na przełomie VI i VII w. bizantyjskiego autora możemy wyczytać, że Słowianie mieszkali wśród rzek, bagien i moczarów. Takich właśnie terenów w naszym powiecie nie brakuje. To właśnie tam archeolodzy natrafili na najstarsze ślady penetrowania Mazowsza przez Słowian.
Cmentarzyska
Jeszcze przed II wojną światową w Nieporęcie odkryto pozostałości po niewielkim cmentarzysku ciałopalnym. Zachowało się ręcznie lepione naczynie gliniane zawierające spalone kości ludzkie. Należy ono do tzw. typu praskiego i jest datowane na VI w. W tym samym typie i podobnie datowaną ceramikę odkryto w pobliskim Wieliszewie. W tym przypadku była tam osada. Zarówno jedno jak i drugie stanowisko archeologiczne znajduje się na terenie piaszczystej wydmy otoczonej podmokłymi łąkami okresowo zalewanymi wodami Narwi.
Zarówno położenie tych stanowisk nad Narwią jak i ich bardzo wczesna datowanie pozwalają przyjąć bardzo ciekawą hipotezę. Otóż można założyć, iż pierwsze grupy osadników słowiańskich poruszających się łodziami drogą wodną ze wschodu (prawdopodobnie Bugiem) trafiły tu w poszukiwaniu nowych terenów. Możemy ich nazwać pionierami i odkrywcami. To być może oni, pierwsi słowiańscy osadnicy z VI w. dali początek ekspansji słowiańskiej w tej części Europy a tym samym stworzyli podwaliny pod przyszłe struktury osadnicze wczesnośredniowiecznej Polski.
Inne, choć nieco późniejsze, znalezisko o bez wątpienia słowiańskim charakterze zostało odkryte już na początku XX w. Natrafił na nie rosyjski podoficer, niejaki Georgij Bokov. Według zachowanych fragmentarycznie zapisków odkryte cmentarzysko położone było w Nieporęcie, na piaszczystej wydmie, ok. 1,5 km od skrzyżowania drogi wiodącej w stronę Zegrza i Wieliszewa. Pomimo braku bliższych danych lokalizacyjnych możemy założyć, że położone było w rejonie dzisiejszej Dzikiej Plaży. Było to już cmentarzysko szkieletowe, a zabytki, jakie tam znaleziono, pozwalają datować je na XI w.
Analiza tych znalezisk narzuca kilka bardzo ciekawych wniosków. Po pierwsze nie znaleziono tam charakterystycznych dla innych mazowieckich cmentarzysk kamiennych obudów grobów, co może sugerować nieco inną tradycję lub pochodzenie. Po wtóre było to cmentarzysko ludności stosunkowo zamożnej. Liczne ozdoby, w tym importowane z obszarów północno-wschodniej Europy, czy też przedmioty codziennego użytku i broń, świadczą o utrzymywaniu kontaktów, być może handlowych, z odległymi obszarami. Bardzo ciekawym znaleziskiem są również fragmenty srebrnego denara Władysława Hermana (1043–1102). Niestety nie wiadomo, gdzie dokładnie mieszkały osoby tam pochowane. Czy był to Nieporęt czy Wieliszew? A może inna miejscowość? Wymaga to dalszych badań.
Wawrzyniec Orliński
Ważniejsze źródła:
L. Rauhut, Wczesnośredniowieczny grób ciałopalny ze wsi Nieporęt, pow. Wołomin, „Wiadomości Archeologiczne” 1957, t. 24, s. 382,
L. Rauhut., Wczesnośredniowieczne cmentarzysko szkieletowe z przełomu XI-XII w. w Nieporęcie, pow. Warszawa, „Wiadomości Archeologiczne, 1952, t. 18, s. 323–344,
W. Szymański, Mazowsze na początku wczesnego średniowiecza, „Problemy przeszłości Mazowsza i Podlasia” (red. M. Dulinicz), s. 173–185, Warszawa 2005.
Patroni wydawnictwa:
