4 lutego 2021 r. ukazała się wydana przez Muzeum Historyczne w Legionowie długo wyczekiwana książka pt. Andrzej Paszkowski i dzieje willi „Kozłówka”. Jest to już 17 publikacja wydana nakładem legionowskiej placówki.
Willa Kozłówka to najstarszy zabytek a także jeden z najbardziej charakterystycznych budynków w Legionowie. Jego historia sięga XIX wieku kiedy w tym miejscu powstał dworek myśliwski, który jeszcze przed nastaniem nowego stulecia został rozbudowany. W latach 20 ubiegłego wieku budynek wszedł w posiadanie rodziny Paszkowskich. W 2017 roku obiekt kupiło miasto Legionowo. Aktualnie trwają pracę nad przywróceniem obiektowi stanu pozwalającego na ponowne pełne wykorzystanie. W ubiegłym miesiącu Muzeum Historyczne w Legionowie wydało książkę przybliżającą Andrzeja Paszkowskiego i historię Willi Kozłówka. Autor publikacji na łamach naszego tygodnika opowiada, jak doszło do napisania książki o Andrzeju Paszkowskim i dziejach willi „Kozłówka”
Wszystko zaczęło się latem 2013 roku kiedy jako pracownik Muzeum Historycznego w Legionowie miałem okazję po raz pierwszy być na terenie zabytkowego zespołu willowo-parkowego na legionowskiej „Kozłówce”. Przeprowadzaliśmy wtedy zajęcia z dziećmi w ramach akcji „Lato w muzeum”. U progu willi powitała nas pani Danuta Paszkowska (Zwierzchowska), a chwilę po tym opowiedziałem dzieciom o dziejach tego miejsca i nasi podopieczni przystąpili do rysowania willi oraz otaczającej ją przyrody. Ja w tym czasie mogłem porozmawiać z panią Danutą i tak rozpoczęła się moja wieloletnia znajomość z właścicielką i fascynacja tym wyjątkowym miejscem w naszym mieście. Naturalne było, że chciałem dowiedzieć się czegoś więcej o „Kozłówce”.
Okazja nadarzyła się już jesienią 2013 roku, kiedy umówiłem się z panią Danutą na dwa spotkania w willi. W muzeum zajmuję się tworzeniem archiwum historii mówionej i z pomocą kamery nagraliśmy dwie rozmowy; o dziejach willi i posiadłości oraz o Andrzeju Paszkowskim – mężu pani Danuty i właścicielu obiektu. W 2014 roku napisałem artykuł o historii willi w „Spotkaniach
z Zabytkami” i w tym samym roku wyszedł artykuł w „Roczniku Legionowskim” o problemach odbudowy obiektu. Dwa lata później, latem 2016 roku miały miejsce dwa spotkania z panią Paszkowską w filii Muzeum Historycznego na Piaskach przy udziale licznie przybyłych gości. Niestety, w tym samym roku pani Paszkowska zaczęła się poważnie zastanawiać nad sprzedażą posiadłości – dojazdy z Poznania (mieszkała tam w okresie zimowym) stały się już zbyt uciążliwe. Willa wraz całym terenem została wystawiona na sprzedaż.
W 2017 roku transakcja sprzedaży została sfinalizowana i nowym właścicielem obiektu i parku stało się miasto Legionowo. Rozpoczął się nowy etap w historii „Kozłówki”. Czas zatem był dobry aby przystąpić do napisania monografii tego pięknego, historycznego miejsca widniejącego na mapie naszego miasta od około stu trzydziestu lat. Tym bardziej czułem się zobowiązany to zrobić gdyż w czasie ostatniej wizyty w willi na początku maja 2018 roku otrzymałem od pani Paszkowskiej pokaźny zbiór dokumentów, zdjęć, szkiców i map. Napisanie tej książki nie byłoby możliwe bez przekazania archiwum rodzinnego przez panią Danutę Paszkowską, za co jej serdecznie dziękuję.
Przystępując do kwerendy archiwaliów i dokumentów musiałem zacząć od uporządkowania i oceny tych materiałów. Archiwum rodzinne Andrzeja i Danuty Paszkowskich jest podstawą źródłową tej pracy i bez niej skonstruowanie tej monografii nie byłoby możliwe. W przekazanej mi spuściźnie rodzinnej są materiały dotyczące działalności zawodowej, społecznej i politycznej Andrzeja Paszkowskiego. Wykorzystałem tu dostępne mi dane, jak materiały biograficzne; życiorysy i biogramy, korespondencja, ankiety, fotografie powstałe za życia twórcy spuścizny. Samej willi i posiadłości „Kozłówka” dotyczą wszelkiego rodzaju dokumenty: korespondencja, inwentaryzacje, plany, projekty, zestawienia, artykuły, mapy, fotografie. Przy pisaniu książki korzystałem ze zbiorów hipoteki w Legionowie przekazanej w 2004 roku do Archiwum Państwowego w Warszawie Oddział Grodzisk Mazowiecki. Korzystałem również z wywiadów z panią Danutą Paszkowską zarejestrowanych w 2013 roku. Pomocne były mi także mapy i dokumenty będące własnością Muzeum Historycznego w Legionowie.
Zakres ramowy tej pracy obejmuje okres od drugiej połowy XIX wieku aż do zakupu zespołu willowo-parkowego przez miasto Legionowo w 2017 roku. Opis dziejów „Kozłówki” naturalnie obejmuje również losy jej właścicieli, zwłaszcza państwa Paszkowskich. Jak już wspomniałem na wstępie, podstawą tej pracy jest ich archiwum rodzinne. Twórcą spuścizny jest Andrzej Paszkowski, dlatego początek monografii poświęcony jest właśnie jemu. Pan Andrzej był osobą na tyle ważną w dziejach Legionowa, a przede wszystkim dla istnienia „Kozłówki”, że potrzebna tu była najpierw jego obszerna biografia. Bez Andrzeja Paszkowskiego, jego doświadczenia życiowego, wiedzy i twardego charakteru nie byłoby najprawdopodobniej tego zabytku w Legionowie. Jego losy są tak splecione z „Kozłówką”, że uznałem za konieczne opisać je w tej samej pracy, dlatego książka nosi tytuł Andrzej Paszkowski i dzieje willi „Kozłówka”. Pracę dotyczącą samej „Kozłówki” podzieliłem na trzy epoki w dziejach posiadłości. Pierwsza obejmuje jej początki i analizę wydarzeń związanych z dziejami willi do II wojny światowej. Druga część monografii to czas samej wojny 1939 – 1945. Lata dewastacji i degradacji posiadłości w czasach po 1945 roku oraz okres odbudowy willi i problemów konserwatorskich związanych z przywróceniem zabytku do stanu z czasów świetności są opisane w części trzeciej. Rozdziały zdecydowałem podzielić na mniejsze podrozdziały. W zakończeniu monografii jako rozdział osobny zamieściłem mój plan dla „Kozłówki”. Na końcu każdego z rozdziałów jest zamieszona ikonografia, która – mam nadzieję – objaśni czytelnikowi wiele zagadnień związanych zwłaszcza z topografią terenu. Mam nadzieję, że książka ta zachęci zarówno młodszych, jak i starszych czytelników do zapoznania się z najstarszymi dziejami naszego miasta, chociaż zdaję sobie sprawę, że została napisana za późno. Ale mam nadzieję, że przede wszystkim publikacja ta zachęci do zgłębiania tajemnicy wielkich możliwości i sił drzemiących w człowieku. Bez nich nie byłoby dzisiaj willi „Kozłówka” w Legionowie.
Artur Bojarski
O autorze: Artur Bojarski
– dr historii, absolwent Wydziały Historycznego Uniwersytetu Warszawskiego. Varsavianista, pracuje w Muzeum Historycznym w Legionowie.
Książkę pt. Andrzej Paszkowski i dzieje willi „Kozłówka” można kupić w Muzeum Historycznym w Legionowie a także w księgarni „U Leszka” przy ulicy Batorego 10 w Legionowie.
