Rzadko myślimy o śmierci i skutkach, jakie ona niesie w związku z podziałem majątku w rodzinie. Sporządzenie testamentu, w którym zdecydujemy, kto i w jakiej części przejmie nasz majątek, to prosty sposób na uniknięcie wielu przyszłych problemów rodzinnych.
Dziedziczenie ustawowe
W przypadku, gdy zmarły nie pozostawił testamentu, lub testament jest nieważny, w pierwszej kolejności do spadku powołane są dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek, który jest w tej sytuacji uprzywilejowany, ponieważ jego część nie może być mniejsza niż ¼. Np. gdy zmarła pozostawiła męża i dwoje dzieci, każdy dziedziczy po 1/3 udziału w spadku. Gdy zmarły pozostawił żonę i czwórkę dzieci – żona dziedziczy ¼, a dzieci pozostałe ¾ udziału. Jeżeli małżonek spadkodawcy nie żyje, to spadek w równych częściach przechodzi na dzieci. Jeżeli dziecko spadkodawcy nie żyje, dziedziczą wtedy dzieci lub kolejno dzieci ich dzieci. Gdy spadkodawca nie miał dzieci, dziedziczą po nim jego małżonek w 1/2 części oraz rodzice po 1/4 części. Kiedy zmarły nie miał dzieci ani małżonka, spadek dziedziczą jego rodzice po 1/2 części. Może się zdarzyć, że spadkodawca nie ma dzieci, jego rodzice nie żyją, nie ma także rodzeństwa. W takiej sytuacji spadek w całości dziedziczy małżonek. Gdy zmarły nie ma rodziny, spadek dziedziczy gmina, w której zmarły ostatnio mieszkał.
Przy wspólności majątkowej małżeńskiej domniemywa się, że każdy z małżonków ma ½ udziału w majątku wspólnym, a zatem po śmierci jednego z małżonków drugi dziedziczy odpowiedni udział w spadku doliczając go do swojej części majątku. Np. w przypadku, gdy zmarła pozostawiła udział we własności domu, mąż odziedziczywszy 1/4 udziału będzie właścicielem w 3/4 części, syn zostanie współwłaścicielem w ¼ części. Aby uniknąć długów spadkowych lub niskim kosztem przekazać swój udział spadkowy pozostałym spadkobiercom bez konieczności dokonywania działu spadku, możemy odrzucić spadek. Oświadczenia co do przyjęcia lub odrzucenia spadku należy złożyć w terminie 6 miesięcy – liczonych od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o podstawie dziedziczenia. Po tym okresie uznaje się, że spadek został przyjęty wprost.
Dziedziczenie testamentowe
Aby rozporządzać swoim majątkiem na wypadek śmierci, sporządzający – osoba fizyczna, musi mieć pełną zdolność do czynności prawnych, czyli musi być osobą pełnoletnią lub uznaną za pełnoletnią przez sąd oraz nie być częściowo lub całkowicie ubezwłasnowolnioną.
Testament
Testament powinien być sporządzony odręcznie, podpisany i opatrzony datą, jak również może być sporządzony w formie aktu notarialnego przed notariuszem, jak również może być spisany w obecności dwóch świadków w formie protokołu sporządzonego przez wójta (burmistrza, prezydenta miasta), starosty, marszałka województwa, sekretarza powiatu albo gminy lub kierownika urzędu stanu cywilnego.
W szczególnych przypadkach (rychłej śmierci), testament może być sporządzony w formie ustnej w obecności trzech świadków, podpisany przez testatora i dwóch świadków lub podpisany przez wszystkich trzech świadków.
Należy zwrócić uwagę na kilka istotnych kwestii: po pierwsze – wola testatora spisana w formie testamentu ma pierwszeństwo przed dziedziczeniem ustawowym, jednak należy mieć na uwadze prawa pominiętych w testamencie dzieci, wnuków, małżonka oraz rodziców spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, i którym należy się połowę udziału spadkowego, który by im przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, a jeżeli są trwale niezdolni do pracy, lub zstępni są niepełnoletni, należy się dwie trzecie udziału spadkowego (tzw. zachowek). Po drugie – testament, niezależnie od formy w jakiej został sporządzony, można odwołać przekreślając dokument z odpowiednią adnotacją lub po prostu go niszcząc. Sporządzając nowy testament, testator na nowo rozporządza swoim majątkiem lub jego częścią. Po trzecie – nieważność testamentu może wynikać z błędu, groźby lub braku pełnej świadomości testatora w momencie sporządzania ostatniej woli. Testament sporządzony przed notariuszem pozwoli na uniknięcie błędów popełnianych przy sporządzaniu testamentu odręcznego, czy niejasności np. zarzutu sfałszowania, czy sporządzania pod presją.
Podatek od spadku i darowizn
Spadkobranie jest obciążone podatkiem od spadku i darowizn. Wysokość podatku zależy od tego, kim nabywca jest dla darczyńcy albo kim był dla spadkodawcy. Opodatkowaniu podlega nabycie przez nabywcę, od jednej osoby, własności rzeczy i praw majątkowych o czystej wartości przekraczającej 9.637 zł – jeżeli nabywcą jest osobą zaliczoną do I grupy podatkowej – małżonek, zstępni (dzieci, wnuki), wstępni (rodzice, dziadkowie), pasierb, zięć, synowa, rodzeństwo, ojczym, macocha i teściowie;
7.276 zł – jeżeli nabywcą jest osoba zaliczona do II grupy podatkowej -zstępni rodzeństwa, rodzeństwo rodziców, zstępni i małżonkowie pasierbów, małżonkowie rodzeństwa i rodzeństwo małżonków, małżonkowie rodzeństwa małżonków, małżonkowie innych zstępnych;
4.902 zł – jeżeli nabywcą jest osoba zaliczona do III grupy podatkowej – pozostałe osoby.
Kwoty mniejsze w wymienionych grupach odziedziczone lub otrzymane w formie darowizny zwolnione są z obowiązku zgłaszania do urzędu skarbowego.
Należy też pamiętać, że prawo do zwolnień istnieje pomimo ustania małżeństwa w wyniku śmierci czy rozwodu. Dlatego byli zięciowie i synowie, byli teściowie oraz inne osoby z rodziny byłego współmałżonka nadal będą zaliczane do I grupy w podatku od spadków i darowizn.
Kwota wolna od podatku nie obowiązuje jednak w przypadku nabycia własności poprzez zasiedzenie.
Do opodatkowania przyjmuje się wartość przedmiotów nabytych i odziedziczonych od tej samej osoby w okresie ostatnich pięciu lat.
Zwolnienie od podatku w I grupie
Osoby dziedziczące po najbliższej rodzie mają prawo do całkowitego zwolnienia od podatku, jeżeli nie później niż w ciągu 6 miesięcy zgłoszą ten fakt do urzędu skarbowego na odpowiednim formularzu (SD-Z2). Te same zasady dotyczą darowizn, z tym że w przypadku darowizny w gotówce należy ją przekazać przelewem bankowym. Termin 6 miesięcy biegnie od dnia uprawomocnienia się orzeczenia sądu stwierdzającego nabycie spadku lub od dnia zarejestrowania poświadczenia dziedziczenia wystawionego przez notariusza.
Uprawnienia bliskich do mieszkania
Najczęściej dziedziczymy mieszkanie, a więc pamiętamy, że małżonek i inne osoby mu bliskie, które mieszkały z nim do dnia jego śmierci, są uprawnione do korzystania w ciągu trzech miesięcy od otwarcia spadku z mieszkania i urządzenia domowego w zakresie dotychczasowym. Rozrządzenie spadkodawcy wyłączające lub ograniczające to uprawnienie jest nieważne.
Zrzeczenie się dziedziczenia
Należy zwrócić uwagę, że spadkobierca ustawowy może przez umowę z przyszłym spadkodawcą zrzec się dziedziczenia po nim. Umowa taka powinna być zawarta w formie aktu notarialnego. Zrzekający zostaje pozbawiony wszelkich atrybutów spadkobiercy ustawowego, a zatem nie tylko prawa do dziedziczenia z ustawy, ale również prawa do zachowku. Skutki umowy o zrzeczenie się dziedziczenia rozciągają się na zstępnych zrzekającego.
Kancelaria Prawna
Janusz Chyliński
tel. 602 522 055
Specjalizacja: sprawy z zakresu prawa cywilnego i administracyjnego, szczególnie dot. zwrotu wywłaszczonych nieruchomości, spraw dekretowych, regulacja stanu prawnego nieruchomości, odszkodowania, zasiedzenia.
