W latach 1910-1911 dzieci Towarzystwa „Pomoc dla Sierot” przebywały na letnich koloniach w folwarku w Wieliszewie. Małżeństwo właścicieli dóbr ziemskich Wieliszew i Poniatów również wsparło finansowo budowę sierocińca Dom Sierot.
Towarzystwo „Pomoc dla Sierot” swoją działalność formalnie rozpoczęło z początkiem 1908 roku. Decyzję o jego utworzeniu podjęto 10 listopada 1907 r., a następnie trwały prace nad przygotowaniem statutu, który został zatwierdzony z końcem 1907 roku. Pierwszym prezesem został mec. Maksymilian Goldbaum, a po jego śmierci – 7 czerwca 1910 r. – następnym prezesem został dr Maksymilian Hertz. Głównym zadaniem Towarzystwa była planowa, wieloletnia opieka nad osieroconymi dziećmi wyznania mojżeszowego. Pierwszym przełomowym okresem w życiu Towarzystwa był 1910 r., kiedy do pracy udało się pozyskać dwie osoby, które stały się duszą instytucji i które zespoliły się z nią w jedną nierozerwalną całość. Były to: dr Henryk Goldszmit (Janusz Korczak), nazwany krótko „pan doktór”, który wszedł do zarządu Towarzystwa i Stefania Wilczyńska – „panna Stefa”.
W Sprawozdaniu z działalności Towarzystwa „Pomoc dla Sierot” (1908-1932) możemy przeczytać, że w 1910 roku otwarto pierwsze kolonie letnie dla 90 dzieci w majątku Wieliszew – Bernarda i Teofili Fromów.
W r. 1910 zapoczątkowano, dzięki ofiarności małż. From, własne kolonie letnie; z kolonii tych w majątku Wieliszew skorzystało w okresie sprawozdawczym 90 dzieci, które wysłano w 3 partyach na 4 tygodnie. Najważniejszą jednak sprawą w działalności zarządu było wprowadzenie na tory rzeczywistości sprawy budowy własnego gmachu dla sierot, o którym założyciele Tow. marzyli od chwili powstania.
Nekrolog Teofili From („Nowa Gazeta” wydanie poranne nr 384 z 24 sierpnia 1910 r.)
Należy podkreślić, że przed wakacjami – 12 maja 1910 r., również dzięki ofiarności małżonków From, Towarzystwo nabyło plac o powierzchni 6.855 łokci kwadratowych (ok. 2.300 m2) pod budowę Domu Sierot w Warszawie przy ul. Krochmalnej 92/3076 a za sumę 24.000 rubli. Ponadto na wykazach darczyńców wspierających później budowę domu dla sierot znajduje się bardzo często Bernarda Froma z kwotami od 100 do 500 rubli. Państwo From mieszkali we dworze w Poniatowie, a w swoim majątku w Wieliszewie oddali na czas pobytu dzieci dom, składający się z 7 pokoi i kuchni, oraz ofiarowali na cały ten czas potrzebne dla dzieci mleko, jarzyny i kartofle. Dzięki temu z pobytu na wsi już w pierwszym roku korzystało 90 dzieci (40 chłopców i 50 dziewcząt), które wysyłano w 3 partiach po 30 dzieci na 4 tygodnie. Wyniki okazały się zadawalające, dzieci wróciły zdrowsze, weselsze, a na wadze przybyło im od 2 do 5 funtów. Towarzystwo wspierając sieroty i dzieci najbardziej opuszczone, uczyło je i dawało wykształcenie, wyrabiało samodzielność i przyzwyczajenia, aby objęte opieką dzieci mogły coraz mocniej iść przez życie o własnych siłach i coraz mniej korzystać z materialnej pomocy instytucji.
Dalej ze sprawozdania możemy dowiedzieć się, że w 1911 r. z kolonii letnich w Wieliszewie korzystało już 176 dzieci w 4 partiach, po 4 tygodnie każda. Również rozpoczęto budowę własnego gmachu na nabytym placu w Warszawie. Powołano Komisję Budowlaną pod przewodnictwem Izaaka Eliasberga. W jej skład wchodził także wybitny lekarzi ped agog Janusz Korczak. Budynek zaprojektował Henryk Stiefelman. W dniu 14 czerwca 1911 r. położono kamień węgielny pod budynek przeznaczony dla 106 dzieci. Budynek został oddany do użytku w 1912 r. i przeniesiono do niego dzieci ze starego poklasztornego budynku przy ulicy Franciszkańskiej. Kierownikiem Domu Sierot został Janusz Korczak, który zamieszkał w tym domu na poddaszu nad dziecięcymi sypialniami. Korczak swą samotność związał z najbardziej osamotnionymi dziećmi, z sierotami. Miał wtedy 34 lata. Dom Sierot stał się warsztatem samodzielnej pracy i badań Korczaka. Tam wypracował swój system wychowawczy, a wieczorami i nocami pisał dzieła pedagogiczne i powieści.
Nekrolog Bernarda Froma („Nowa Gazeta” wydanie poranne nr 286 z 25 czerwca 1911 r.)
Bernard i Teofilia Fromowie nie byli długo właścicielami dóbr Wieliszew i Poniatów. Zgodnie z wpisem w księgach hipotecznych Bernard lub Boruch Efroimowicz i Teofila albo Tauba Majerowna małżonkowie From nabyli dobra po połowie 28 czerwca 1909 r. od spadkobierców kupca Bregmana, jego dzieci: syna Szepsela Lejzerowicza Bregmana i córki Jachy (Johanny) Lejzerowny Grünberg z d. Bergman z Grodna. Niestety w krótkim czasie potem najpierw 21 sierpnia 1910 roku w Poniatowie, przeżywszy lat 51 po długich i ciężkich cierpieniach zmarła Teofila z Zylberów Bernardowa From, a 22 czerwca 1911 r. również w Poniatowie i także po ciężkich cierpieniach zmarł Bernard From, przeżywszy lat 57. Po ich śmierci został utworzony specjalny fundusz, na który wpłacali ofiary zamiast wieńca na grób nieodżałowanej opiekunki sierot, b. p. Teofili From, na fundusz jej imienia przy Towarzystwie „Pomoc dla sierot”, zarząd i opiekunki tegoż Towarzystwa oraz inni ofiarodawcy. Później po śmierci Bernarda Froma powtórzona została zbiórka, a fundusz na stałe został nazwany imieniem Bernarda i Teofili Małżonków From. W ramach tego funduszu 20 sierpnia 1912 r. córka z mężem – Wanda i Julian Krausharowie dla uczczenia pamięci swych zmarłych rodziców ofiarowali aktem rejentalnym sumę 5.000 rubli, jako fundusz specjalny, przeznaczony na utworzenie kolonii letnich przy Towarzystwie „Pomoc dla Sierot”. Fundusz ten także został powiększony przez dołączenie sumy złożonej przez zarząd i komisje Towarzystwa. Odsetki z tego funduszu miały służyć na wysyłanie corocznie na wieś dzieci, znajdujących się pod opieką Towarzystwa.
19 lipca 1913 r. spadkobierczynie małżeństwa From – ich córki: Wanda Bernardowna Kraushar, Sofia Bernardowna Kinman i Julia Bernardowna Szpilfogel sprzedały obydwa majątki Wieliszew i Poniatów małżeństwu Aleksego i Wandy Chrzanowskim (po połowie).
Krzysztof Klimaszewski
Ważniejsze źródła:
- I. Merżan, Dom Sierot Janusza Korczaka, aneks 3 Sprawozdanie z działalności Towarzystwa „Pomoc dla Sierot” (1908-1932), [w:] „Biuletyn Żydowskiego Instytutu Historycznego w Polsce” nr 2/78, Warszawa 1971,
- I. Merżan, Towarzystwo „Pomoc dla Sierot” (Wybór sprawozdań 1910-1934), [w:] „Biuletyn Żydowskiego Instytutu Historycznego w Polsce” nr 3/99, Warszawa 1976,
- Archiwum Państwowe w Warszawie, zespół 662 – Hipoteka Warszawska XIX – XX wiek, sygn. 837 – Dobra ziemskie Wieliszew.
