W ubiegłym roku minęło 635 lat od utworzenia parafii w Wieliszewie. 20 lipca 1387 r. parafia została wydzielona z parafii w Chotomowie.
W staraniach o zapewnienie jak najlepszej opieki duszpasterskiej w zagospodarowanych dobrach klasztoru kanoników regularnych w Czerwińsku, ówczesny jego opat Maciej postanowił ufundować nowy kościół w Wieliszewie, przy którym powstała prepozytura klasztorna – parafia. Opat Maciej był opatem klasztoru kanoników regularnych w Czerwińsku w latach 1381-1398. By zrealizować swój zamiar zwrócił się o przyzwolenie na budowę kościoła w Wieliszewie do biskupa płockiego Ścibora z Radzymina, który w akcie erekcyjnym z 20 lipca 1387 r. nakazał jego wzniesienie:
Stiborius (Ścibor), z łaski Bożej i postanowienia Stolicy Apostolskiej biskup kościoła płockiego, wszystkim wierzącym w Chrystusa pozdrowienie w Tym, który jest jedynym zbawieniem wszystkich. Istnieje rozporządzenie w świętych kanonach, by to co ma być ustanowione po wieczne czasy, zostało dokładnie rozważone i by żadne okoliczności nie mogły tego zmienić, zwłaszcza gdy chodzi o zbawienie dusz ludzkich.
Na prośbę tedy czcigodnego ojca opata Macieja należącego do klasztoru Najświętszej Maryi Panny w Czerwińsku i członka zakonu kanoników regularnych świętego Augustyna, na chwałę Boga Wszechmogącego i Świętych Apostołów Andrzeja i Mateusza i jedenastu tysięcy Świętych Dziewic z pożytkiem dla wiary chrześcijańskiej i członków wspomnianego zakonu, dla którego żywimy szczególny szacunek wznosimy i wznieść nakazujemy kościół i klasztor w Wieliszewie w dobrach wymienionego klasztoru w Czerwińsku w oparciu oczywiście o tę zasadę, że opat wspomnianego klasztoru, który będzie sprawował władze w danym czasie, kościołem tym i klasztorem w takim zakresie, w jakim tam będzie sprawowane duszpasterstwo za pośrednictwem członków swego zakonu będzie kierował, zarządzał i rozporządzał jego dobrami tak, jak to mu się to będzie stosownym wydawać.
Jednocześnie biskup zobowiązał opata Macieja, aby dokładał starań w sprawowaniu i ubogacaniu służby Bożej, a parafianie mieli możność korzystania z sakramentów świętych. Dalej biskup Ścibor zadbał o uposażenie nowego kościoła, wskazując opata Macieja do jego ustanowienia:
Tę oto fundację roztropnie i w należyty sposób dokonaną a także jej uposażenie ze strony wspomnianego Ojca Opata, jak również kościoła tego erekcję dla dobra członków tego zakonu mocą niniejszego dekretu na wieczne czasy potwierdzamy, zachowawszy dla siebie i dla naszych następców należne prawo poddania jej naszej władzy.
W tym celu zaś, by członkowie zakonu czy to rektor, czy prepozyt mianowany przez opata łatwiej i skuteczniej mogli zaspokoić swoje potrzeby, rolników mieszkających w niżej wymienionych wsiach a mianowicie w Wieliszewie, Skrzyszewie, Łaziskach, Koluszynie, Truczynie i Nieporęcie wyżej wymienionemu kościołowi i jego zarządcom z tytułu parafii przydzielamy i przypisujemy na zawsze i po wszystkie czasy, zachowując jednak zawsze nasze prawo do dziesięciny z wyżej wymienionej wsi Nieporęt.
Opat Maciej w ślad za postanowieniami biskupa w akcie fundacyjnym zobowiązał się do wzniesienia kościoła w Wieliszewie i jego uposażenia w odpowiednie dochody:
W imię Pana. Amen. My, Maciej, za Bożą zgodą opat kanoników regularnych klasztoru czerwińskiego, (…) wyjaśniamy głosem niniejszego [dokumentu] wszystkim, którym powszechnie trzeba, że rozgorzeliśmy Bożą gorliwością i [chęcią] krzewienia religii, żeby wznieść kościół w naszej wsi Wieliszewo położonej w dystrykcie warszawskim. Zadecydowawszy wolą jednomyślnej zgody, postanawiamy ufundować, erygować i uposażyć, zgodnie z tym, z pomocą Bożej łaski, fundujemy, erygujemy i uposażamy wspomniany wyżej kościół ku czci Wszechmogącego Boga i świętych Apostołów Andrzeja i Mateusza, a także jedenastu tysięcy Dziewic Męczennic, wyznaczając na ufundowanie i uposażenie pod nazwą sanktuarium: trzy włóki miary chełmińskiej położone na trzech polach z tym, co do nich przynależy tu i w Truczynie, łąki tu i w Łaziskach wyznaczone, dziesięcinę snopową w całym Wieliszewie z folwarkiem, Skrzyszewo z wójtostwem, Łaziska z wójtostwem, Kałuszyno (Kołuszyno alia solubili ut in Powielino) w inny sposób przydzielone, jak w Powielinie, trzech chłopów umieszczonych na środkowych włókach, a trzech w czwartej, dwóch ogrodników, dom na karczmę z ogrodem i wolną propinację (prawo do produkcji i sprzedaży trunków w obrębie własnych posiadłości), prawo wolnego połowu ryb na stół, prawo do wolnego korzystania z młyna, wolny wypas razem z innymi owocami, korzyściami i pożytkami z boru na ogień i budowę oraz inne użyteczności, jakkolwiek by się zwały, a także dla kapłanów pełniących obowiązki w kościele dziesięcinę z pól ogrodniczych w Skrzyszewie i w Łaziskach z ich [ludźmi] i ich budynkami oraz ogrodami dajemy na wieczność i nieodwołalnie [z nich] rezygnujemy. Po otrzymaniu przyzwolenia i wcielenia od najczcigodniejszego w Chrystusie ojca i pana Ścibora, biskupa płockiego, otrzymawszy najpierw zgodę i zobowiązując się, że prepozyt i jego bracia stosownie do okoliczności w każdy dzień Pański i w dni świąteczne będą sprawować mszę razem z Bożym oficjum (…)
Jako uposażenie nowego kościoła wieliszewskiego w obydwu aktach zostały wymienione wsie: Wieliszewo (obecnie Wieliszew), Skrzyszewo (Skrzeszew), Koluszyno (Kałuszyn), Łaziska (Łajski), Truczyno (również Trutczyno – wieś zaginiona już w XVI w., leżała na północ od Wieliszewa na lewym brzegu Narwi) i Nieporęt, z których pożytki miały zaspokoić potrzeby nowo erygowanej parafii.
Zarówno akt erekcyjny, jak fundacyjny znajdują się w formie odpisu – transumptu, zgodnego z oryginałem aktu, w Archiwum Diecezjalnym w Płocku w „Aktach wizytacji biskupich” z 1719 r. oraz z 1753 r. Odpis późniejszy z 1753 r. jest dodatkowo poświadczony przez Mikołaja Franciszka Łaźniewskiego, protonotariusza apostolskiego, przełożonego czerwińskiego, prepozyta błońskiego. Natomiast zgodnie z zapisami w aktach wizytacji dekanatu radzymińskiego w 1775 r., w części dotyczącej parafii Chotomów, wskazano że parafia Wieliszew została wydzielona z parafii chotomowskiej:
(…) To szczególnie jest pewne, że ten parafialny kościół od czterechset lat i wyżej zostaje, ponieważ dysmembracja parafialnych wsiów jego do kościoła wieliszewskiego nastąpiła za Styboryusza, biskupa natenczas płockiego, a w czasie tym był plebanem chotomowskim ksiądz Marinius Dyrdycula, dokument ten ma kościół wieliszewski, z dekretu rzymskiego na dysmembracją in Anno Domini 1387 uczynionego (…)
Odpis Aktu fundacyjnego kościoła wieliszewskiego opata Macieja zamieszczony w „Aktach wizytacji biskupich” nr 276 z 1753 r. (Archiwum Diecezjalne w Płocku).
Wydzielenie z parafii Chotomów potwierdza ksiądz Piotr Chotkowski, proboszcz parafii Wieliszew w latach 1797-1841 w swoim opracowaniu Opis historyczny fundacji kościoła parafialnego wieliszewskiego w roku 1825 sporządzonym, mówi że najpierw kanonicy regularni wystawili w Wieliszewie kapliczkę drewnianą.
Następnie zaś Opat tego zgromadzenia Czerwińskiego Jmieniem Maciey wraz z całym Zgromadzeniem w Roku 1387 uczynili pierwszą Erekcyą funduszu Kościoła Parafialnego w Wieliszewie, utworzenia nowey Parafii i wystawienia publicznego Kościoła drzewianego iakowy i dotąd existuie; którą to Erekcyą Biskup Płocki na ówczas nazywający się Styboriusz potwierdził na utworzenie nowey Parafii w Wieliszewie i Jncorporacyą Beneficium tegoż Zgromadzeniu Czerwińskiemu wraz z Stolicą Apostolską pozwolił i na takim fundamencie Beneficium to iest Regulare a wsie Wieliszewo, Skrzyszewo, Łaziska, Kożuszyno, Truczyno od Parafii Chotomowskiej odłączył i na Parafię Wieliszewską zamienił. Nad to i wieś Nieporęt do teyże Parafii była dołączona dopóty; dopokąd w teyże wsi niezostał wystawiony Kościół przez Króla Jana Kazimierza Dziedzica oney w Roku 1660.
Pierwszym prepozytem nowopowstałej parafii w Wieliszewie, czyli przełożonym prepozytury (łac. praepositura – prepozytura, zwierzchnictwo, praepositus – przełożony, praepositio – przedstawienie) był Świętosław z zakonu kanoników regularnych z Czerwińska.
Krzysztof Klimaszewski
Ważniejsze źródła:
- Archiwum Diecezjalne w Płocku, Akta wizytacji biskupich z 1719 r. oraz z 1753 roku (nr 276),
- Ks. P. Chotkowski, Opis historyczny fundacji kościoła parafialnego wieliszewskiego w roku 1825 sporządzonym.
