Leon Potocki herbu Złota Pilawa (1799–1864) – pisarz, powstaniec listopadowy, autor wspomnień o Jabłonnie.
Urodził się we wsi Kochanowo na Białorusi 14 lipca 1799 r. jako syn kapitana Wojska Polskiego Stanisława Potockiego i Józefy z Sołłohubów. Rodzicami chrzestnymi Leona zostali ks. Józef Poniatowski i Maria Teresa Tyszkiewiczowa. Książę był przyjacielem Stanisława od czasów powstania kościuszkowskiego, kiedy wspólnie walczyli w obronie Warszawy. Potoccy co roku spędzali lato w Jabłonnie, gdzie mieszkali w domku pustelnika w głębi parku. Mały Leon był rozpieszczany przez chrzestną, która w Jabłonnie uczyła go gry w karty i jazdy konnej. W 1804 r. wziął udział w obchodzonych w pałacu imieninach króla Francji na wygnaniu Ludwika XVIII i włożył monarsze na głowę wieniec z róż. Po raz ostatni lato i wczesną jesień Leon spędził w Jabłonnie wraz z matką w 1813 r. Tutaj dotarła do nich wieść o śmierci ks. Józefa.
W latach 1811-1817 uczył się w szkole pijarów w Warszawie, a następnie przez pewien czas uczęszczał na bliżej nieznane kursy na Uniwersytecie Warszawskim. W 1820 r. ożenił się z Józefą Kossakowską i osiadł w jej majątku Rudawa pod Świsłoczą. W tym czasie zaczął publikować pierwsze wiersze.
W marcu 1831 r. przyłączył się do powstania listopadowego na Litwie jako członek Rządu Tymczasowego powiatu upickiego oraz dowódca piechoty. Przez pewien czas prowadził wojnę partyzancką. W sierpniu 1831 r. udało mu się przedrzeć do Warszawy i został umieszczony w sztabie przybocznym Wodza Naczelnego. Wziął udział w obronie stolicy. W trakcie ewakuacji zatrzymał się w Jabłonnie nocując w Pawilonie Zachodnim. Po upadku powstania udał się na emigrację do Drezna. Powrócił do Kongresówki po ogłoszeniu amnestii w 1834 r. W tym czasie rozwiódł się z żonę i znalazł się trudnej sytuacji materialnej. Przez kilka lat pomieszkiwał u krewnych i przyjaciół. W końcu powrócił do Warszawy i stał jednym z założycieli czasopisma „Biblioteka Warszawska”.
W 1843 r. zawarł małżeństwo z Anną Młokosiewicz. W 1850 r. po raz ostatni odwiedził Jabłonnę. Nie znalazł tu już jednak swoich starych znajomych.
Książki Potockiego wydawano w Poznaniu, a więc poza zasięgiem carskiej cenzury. Swoje powieści opierał głównie o przeżycia własne. Ważniejsze z nich to wydane w 1854 r. „Święcone, czyli pałac Potockich w Warszawie” oraz „Szkic towarzyskiego życia miasta Warszawy z drugiej połowy XIX stulecia”.
Ostatnie lata życia spędził w Powermeniu na Litwie. Na wieść o wybuchu powstania styczniowego wyjechał na Łotwę. Zmarł 12 grudnia 1864 r. w Rydze i tam został pochowany na cmentarzu przy kościele św. Franciszka. W 1876 r. wydano pośmiertnie w Poznaniu jego pamiętniki „Urywek ze wspomnień pierwszej mojej młodości” zawierający obszerne opisy życia codziennego w pałacu w Jabłonnie w czasach ks. Józefa.
Rafał Degiel
