W poprzednim numerze „Naszej Historii” przedstawiłem okoliczności zajęcia Legionowa przez wojska niemieckie 14 września 1939 r. Po 5 latach okupacyjnej gehenny Niemcy zostali wyparci przez oddziały Armii Czerwonej, która nadciągnęła ze Wschodu.
Pod koniec października 1944 r. IV Korpus Pancerny SS toczył w rejonie Legionowa i Jabłonny walki z radziecką 47. Armią wspieraną przez 1. Dywizję Piechoty im. T. Kościuszki. Ich jednostki nacierały w kierunku Modlina na tzw. „Mokry Trójkąt”, tj. w stronę ujścia Narwi do Wisły. Jednak dywizje SS wycofały się tuż za Legionowo, gdzie obsadziły starannie przygotowaną linię fortyfikacji polowych Fuchsstellung. Rozciągała się ona między Wisłą a Narwią. Jej okopy i stanowiska ogniowe zaczynały się tuż za wsią Jabłonna, biegły między Legionowem Przystanek a Chotomowem, dalej rozdzielały Olszewnicę Starą i folwark Szybalin i następnie dochodziły przez Skrzeszew do Narwi (na zachód od Poddębia). Do dziś na wale wiślanym za Jabłonną i obok rzeki zachowały się pozostałości betonowych stanowisk dla karabinów maszynowych z 1944 r. Na jednym z nich widnieje napis odciśnięty w betonie: 1. Komp. Bau Pi. Btl. 9 oznaczający 1. kompanię 9. Batalionu Budowlanego Saperów.
W nocy z 27 na 28 października 1944 r. radzieckie pułki 328. Dywizji Strzeleckiej (z 77. Korpusu Strzeleckiego) osiągnęły wschodni skraj Bukowca, wypierając Niemców ze wsi Józefów i północnej części lasów legionowskich. Nad ranem 28 października 1105. Pułk Strzelecki rozpoczął atak wzdłuż linii kolejowej w kierunku Chotomowa. Do godziny 11.30 opanował Legionowo i zajął stanowiska tuż za Legionowem Przystanek, około 200 metrów przed niewielkim strumieniem. Tu został zatrzymany przez silny ostrzał niemiecki prowadzony od strony Chotomowa, ze wspomnianej pozycji. W tym rejonie okopał się 6. Pułk Grenadierów Pancernych SS „Theodor Eicke” z 3. Dywizji Pancernej SS „Totenkopf”.
Radziecki wywiad dywizyjny ustalił, że umocnienia nieprzyjaciela na tym odcinku miały dwie linie okopów, a ich przedpole chroniły trzy rzędy drucianych zasieków i pola minowe. Zauważono także 10 karabinów maszynowych i cztery czołgi. Łącznie 28 października 1105. pułk stracił 56 żołnierzy (7 zabitych i 49 rannych). Jednocześnie południową część Legionowa opanowały pułki 76. Dywizji Strzeleckiej, która 28 października wyruszyła z pozycji położonych w lesie legionowskim. Posuwała się za ustępującym nieprzyjacielem. Do godziny 14.00 93. Pułk Strzelecki zajął Bukowiec A, Ludwisin i dotarł do zachodnich granic Legionowa. Na południe od niego posuwał się 216. Pułk Strzelecki, który opanował legionowską Cegielnię. Dalej jednostki Armii Czerwonej nie mogły już przełamać niemieckiej obrony. Tego samego dnia zostały przeniesione na inny odcinek walk, a ich stanowiska bojowe objął 1103. Pułk Strzelecki ze wspomnianej 328. dywizji.
W walkach o Jabłonnę i południowy skraj Legionowa brali udział także polscy żołnierze z 3. batalionu 1. Pułku Piechoty oraz z 2. Pułku Piechoty (1. DP im. T. Kościuszki). Wyróżnił się wówczas pododdział kpt. Władysława Laskowskiego z 2. PP, który jako pierwszy miał się wedrzeć do wsi Cegielnia koło Jabłonny. Po październikowych walkach front zatrzymał się na 2,5 miesiąca tuż za Legionowem na wspomnianej linii Fuchsstellung. Do czasu rozpoczęcia ofensywy styczniowej 1945 r. miejscowość znajdowała się w strefie przyfrontowej i była nękana ostrzałem artyleryjskim Niemców. Odległość ich pozycji od centrum osiedla (rynku) wynosiła zaledwie 3 km. Częste eksplozje powodowały ofiary wśród ludności. Według ówczesnych szacunków w Legionowie przebywało około 2,5 tys. mieszkańców, przeważnie ludzi starszych, chorych i kalek.
Jacek Emil Szczepański
Ważniejsze źródła:
- Отчетная карта 1 Бел. Ф. 65, 47 А, 1 А ВП, 5 Уд., 70 А с 28.10 по 31.10.44 г., 31 X 1944, Архив: ЦАМО, Фонд: 233, Опись: 2356, Дело: 361, https://pamyat-naroda.ru/documents,
- Журнал боевых действий 328 сд, 30 X 1944 г., Архив: ЦАМО, Фонд: 1021, Опись: 1, Дело: 50, c. 22, https://pamyat-naroda.ru/documents,
- Armia w walce o Jabłonnę, „Biuletyn Sławy”, 7 XI 1944, nr 6, s. 1.
