2 września 2023 r. minęła 90. rocznica polskiego zwycięstwa w Międzynarodowych Zawodach Balonowych o Puchar im. Gordona Bennetta. Te słynne zawody rozgrywane są od 1906 r. W 1933 r. zwyciężyli w nich kpt. Franciszek Hynek i por. Zbigniew Burzyński, oficerowie 2. Batalionu Balonowego i mieszkańcy Legionowa do 1939 r. Zwycięski lot odbyli na balonie SP-ADS „Kościuszko” wyprodukowanym także w Legionowie.
Obaj piloci byli związani z wojskami balonowymi. Por. Z. Burzyński przybył do koszar w Legionowie (zwanych jeszcze Jabłonną) we wrześniu 1924 r. Objął tu kierownictwo warsztatu powłokowego
w Centralnym Zakładzie Balonowym. Przyczynił się do wyprodukowania pierwszych polskich balonów obserwacyjnych Caquot R oraz balonów kulistych o pojemności 750 m³. Natomiast F. Hynek otrzymał przydział do Legionowa w listopadzie 1925 r. Trafił do Detaszowanej Kompanii Balonów Zaporowych, która była tu na stałe odkomenderowana z Batalionu Balonowego w Toruniu. Jej zadaniem było dokonywanie prób z balonami zaporowymi typu N-NN, produkowanymi w Centralnym Zakładzie Balonowym. W 1929 r. obaj oficerowie przeszli do nowo utworzonego 2. Batalionu Balonowego i służyli w Legionowie do wybuchu II wojny światowej. Do 1933 r. mieszkali w tym samym carskim budynku koszarowym przeznaczonym dla kadry oficerskiej. Współcześnie po odnowieniu nosi on adres ul. Wąska 81. W lipcu 1933 r. Z. Burzyński przeprowadził się z żoną Aleksandrą i synem Markiem do nowoczesnego bloku oficerskiego przy ul. Strużańskiej (później utworzono tu wojskową przychodnię lekarską). Natomiast Hynek nie zmienił adresu do wojny.
Piloci, poza stałymi obowiązkami służbowymi, brali udział w zawodach balonowych krajowych i zagranicznych. Do najbardziej prestiżowych należały zawody o Puchar Gordona Bennetta. Doświadczania wyniesione z pierwszego startu w 1932 r. w Bazylei pozwoliły F. Hynkowi i Z. Burzyńskiemu lepiej przygotować się do kolejnych XXI zawodów zorganizowanych w USA. Wzięło w nich udział sześć załóg (dwie amerykańskie, polska, niemiecka, belgijska i francuska). Polacy, po wystartowaniu 2 września 1933 r. o godz. 19.16 z lotniska w Glenview koło Chicago, wykonali prawie 39-godzinny lot, podczas którego przebyli 1361 km. Ich lądowaniu 4 września towarzyszyły dramatyczne wydarzenia. Piloci przez pięć dni przedzierali się przez niedostępne obszary Parku Narodowego Laurentides w puszczy kanadyjskiej. Nie wiedzieli, że wygrali zawody i pokonali zwycięzcę z 1932 r. Thomasa Settle`a, a nawet trzykrotnego triumfatora zawodów Warda Van Ormana (1926, 1929, 1930). Po zwycięstwie o Polsce i Legionowie stało się głośno. Opinia publiczna zainteresowała się ofertą Wojskowych Warsztatów Balonowych, w których powstał znakomity „Kościuszko”, znacznie lżejszy od innych tego typu balonów. O pilotach rozpisywała się prasa krajowa i zagraniczna. 9 października 1933 r.prezydent RP Ignacy Mościcki nadał kpt. Hynkowi i por. Burzyńskiemu Złote Krzyże Zasługi: …za zasługi na polu rozwoju i propagandy aeronautyki polskiej. Rok później Burzyński barwnie opisał zwycięski lot w książce pt. „Kościuszko” nad Ameryką wydanej przez Aeroklub RP. Wysoką klasę legionowskich pilotów i balonów potwierdziły kolejne zawody Gordona Bennetta, w których zwyciężyły załogi F. Hynek i W. Pomaski (1934) oraz Z. Burzyński i W. Wysocki (1935). Niestety ci znakomici piloci przez wiele lat nie byli trwale upamiętnieni w Legionowie, w mieście chyba najbardziej do tego odpowiednim. Dopiero w wyniku starań Towarzystwa Przyjaciół Legionowa i Muzeum Historycznego w Legionowie stali się patronami ulic. Jako pierwszego radni uhonorowali Franciszka Hynka. Uchwałą z 30 maja 2009 r.nadali jego nazwisko ulicy na Bukowcu C (tzw. ul. Wodociągowej). Wydarzeniem bezpośrednio inicjującym uchwałę była prezentacja książki pt. Podpułkownik Franciszek Hynek (1897–1958), podczas której ponad 80 osób podpisało apel do władz miasta o upamiętnienie tego zasłużonego aeronauty.
Analogiczna sytuacja miała miejsce w przypadku drugiego pilota. W czasie prezentacji książki pt. Kapitan Zbigniew Burzyński (1902–1971) (wyd. Ajaks, 2019) w legionowskim muzeum zebrano także podpisy do stosownego wniosku. Na liście podpisali się m.in. piloci balonowi Jacek Bogdański i Mateusz Rękas, zwycięzcy w zawodach o Puchar Gordona Bennetta w 2018 r. w Szwajcarii. Po konsultacjach społecznych Rada Miasta Legionowo 28 sierpnia 2019 r. nadała bezimiennej ulicy na osiedlu Piaski nazwę: Kapitana Zbigniewa Burzyńskiego. Przed wojną uliczka ta prowadziła do koszar 2. Batalionu Balonowego, w których służył pilot. Sylwetki obu oficerów przypomnieliśmy także na łamach „Naszej Historii” (patrz: Z. Burzyński 9/2022, F. Hynek 2/2023). Warto dodać, że na upamiętnienie oczekuje jeszcze jeden wybitny pilot balonowy z Legionowa, zwycięzca w Zawodach Gordona Bennetta w 1934 r. – major Władysław Pomaski. Jego biografia autorstwa Z. Kozaka, Z. Moszumańskiego i niżej podpisanego została opublikowana w 2009 r. Przedmowę do niej napisała Janina Dzierżanowska, córka pilota mieszkająca wówczas przy ul. Balonowej w Legionowie. Jednakże sprawa upamiętnienia W. Pomaskiego jest nadal otwarta…
Jacek Emil Szczepański
Start balonu „Kościuszko” do zwycięskiego lotu w USA. XXI Międzynarodowe Zawody
Balonowe o Puchar im. Gordona Bennetta. Lotnisko w Glenview koło Chicago,
2 września 1933 r. (NAC)
Ważniejsze źródła:
- Centralne Archiwum Wojskowe: 2. Batalion Balonowy sygn. I.323.13; Wojskowa
- Wytwórnia Balonowa sygn. I.362.16; Teczka Akt Personalnych (TAP) Z. Burzyński sygn. 1163/66/82; TAP F. Hynek sygn. 723/61/121; Akta Personalne F. Hynka
sygn. 2767, - Z. Burzyński, „Kościuszko” nad Ameryką, Warszawa 1934,
- J. Szczepański, Wojska balonowe. Legionowo 1897–1939, Pruszków 2004.
