Dzisiaj (9 października), jedenaście powiatów złożyło wnioski do Trybunału Konstytucyjnego kwestionujące zgodność przepisów o „janosikowym” z konstytucją. W marcu tego roku, po skardze Mazowsza, trybunał za niekonstytucyjne uznał przepisy regulujące „janosikowe” na szczeblu wojewódzkim.
Wnioski do trybunału konstytucyjnego złożyły powiaty bełchatowski, grodziski, legionowski, mikołowski, otwocki, piaseczyński, polkowicki, poznański, pruszkowski, warszawski zachodni, wołomiński. – Obowiązek dokonywania wpłat w wysokości określonej przez ustawę krzywdzi powiaty-płatników. Sprawia bowiem, iż ich sytuacja finansowa jest gorsza niż beneficjentów systemu. Dochodzi w ten sposób do naruszenia konstytucyjnych zasad solidarności i sprawiedliwości społecznej oraz przepisów art. 167 ust. 1, 2 i 4 Konstytucji, nakazujących zapewnić jednostkom samorządowym dochody adekwatne do ich zadań oraz uznających dochody własne za podstawowe dochody samorządów. – argumentują przedstawiciele wnioskodawców.
Sytuacja prawna
13 stycznia 2013 r. Trybunał Konstytucyjny uznał przepisy o „janosikowym” na szczeblu powiatowym za zgodne z konstytucją. 26 lutego 2013 r. w postanowieniu sygnalizacyjnym wskazał szereg uchybień, które powinny być usunięte, aby „zapewnić spójność systemu prawnego Rzeczypospolitej Polskiej” . Najważniejsze wady aktualnego systemu to według postanowienia Trybunału nakładanie obowiązku wpłaty na samorządy na podstawie wysokości ich dochodów podatkowych, rozdzielanie „janosikowego” na podstawie tylko niektórych potrzeb (w przypadku powiatów jest to głównie kryterium utrzymania dróg), ustalenie obowiązku wypłat na podstawie danych sprzed dwóch lat, bez uwzględniania aktualnej sytuacji samorządów. Sejm do tej pory nie naprawił tych wad systemowych. Co więcej, gdy 4 marca 2014 roku Trybunał Konstytucyjny uznał przepisy o mechanizmie wyrównawczym za niezgodne z konstytucją na poziome wojewódzkim, ustawodawca nie zajął się problemem kompleksowo. Pominął problem powiatów, a nowelizacja ustawy przewiduje jedynie rewizję niezgodnych z konstytucją przepisów dotyczących województwa.
Argumenty
Powiaty we wnioskach składanych do Trybunału Konstytucyjnego odwołują się do tego, że „janosikowe” zostało stworzone po to, by wyrównywać niedobory biedniejszych jednostek samorządu terytorialnego. – Zgodnie z tymi zasadami mechanizm wyrównawczy nie powinien jednak powodować, iż jednostki wyjściowo bogatsze stają się realnie jednostkami uboższymi od tych, na których rzecz dokonują wpłat. Tym bardziej obowiązek wpłat nie może dotyczyć jednostek samorządowych już w punkcie wyjście uboższych od tych samorządów, które z tych wpłat korzystają. W praktyce bardzo często to powiaty biedniejsze płacą „janosikowe bogatszym”.– argumentują wnioskodawcy.
Przykłady
W 2012 roku powiat piaseczyński osiągnął w 2012 r. dochody ogółem w wysokości 992,98 zł na mieszkańca, a więc powyżej średniego dochodu powiatów ziemskich (przed wpłatą), wynoszącego 867,67 zł na mieszkańca. Po wpłacie dochody powiatu spadły do 774,16 zł na mieszkańca, a więc znacznie poniżej przeciętnego poziomu, tj. 861,64 zł. Analogicznie w 2013 r. powiat piaseczyński, o dochodzie ogółem wynoszącym 1030,37 zł na mieszkańca, na skutek dokonania wpłaty osiągnął dochód w wysokości 811,97 zł na mieszkańca. Średnia krajowa wynosiła wówczas 886,96 zł na mieszkańca.
W 2012 r. przeciętny poziom dochodów ogółem powiatów ziemskich w skali kraju (przed dokonaniem wpłaty) wyniósł 867,67 zł na mieszkańca. Do dokonania wpłaty były zobowiązane m.in. powiaty: grodziski (806,18 zł), legionowski (728,24 zł, wołomiński (664,13 zł).
W 2013 r. średni ogólny dochód powiatów ziemskich na mieszkańca przed dokonaniem wpłaty wyniósł 893,08 zł. Do wpłat wyrównawczych zostały zobowiązane m.in. powiat grodziski (868,23 zł), legionowski (773,79 zł), wołomiński (682,68 zł).
W 2012 i 2013 roku powiat legionowski został zobowiązany do zapłacenia po przeszło 7 mln zł „Janosikowego”.
