Pamięć Bitwy Warszawskiej w tradycjach bojowych oraz pamięci społeczeństwa powiatu cz. 2

Pamięć Bitwy Warszawskiej 1920 r. w tradycjach bojowych jednostek Wojska Polskiego oraz w pamięci zbiorowej społeczeństwa Legionowa i powiatu legionowskiego.

Dziś bezpośredni związek z tradycjami wojny 1919-1920 ma ok.  połowa jednostek głównie poprzez patrona, odwołanie się do tradycji bojowej poprzedników (druga połowa jednostek odnosi się bezpośrednio do tradycji bojowej z okresu II wojny).

W jednostkach działających na terenie powiatu legionowskiego przedstawia się to następująco:

– 60. Wieliszewski Dywizjon Rakietowy nosi imię gen. Gustawa Orlicz-Dreszera. W 1920 r. Gustaw Orlicz-Dreszer był dowódcą płn. dywizji jazdy (tzw. Grupa gen. Karnickiego w 5. Armii gen. Sikorskiego) walczącej m in. w rejonie Nasielska, Ciechanowa z rosyjską 18 DP i kawalerią Gaj Chana.
– Centrum Szkolenia Łączności i Informatyki odwołuje się do tradycji ośrodków szkolenia łączności funkcjonujących w 1919-1920 r. w Zegrzu;
– 9. Batalion Łączności w Białobrzegach odwołuje się do tradycji 1. batalionu radiotelegraficznego z Warszawy utworzonego w 1919 r. i 2. batalionu radiotelegraficznego (później 1. Pułku Radiotelegraficznego).
– Narodowe Centrum Kryptologii MON opiekuje się pomnikiem Poległych Saperów 1920 r., znajdującym się w głębi koszar wojskowych w Legionowe. W tradycji historycznej odnosi się do komórek kryptologicznych powstałych i funkcjonujących już w 1919 i 1920 r., do czego wielką wagę przywiązywał Naczelnik i Naczelny Wódz Józef Piłsudski.
– Rozwiązany w 2011 r. 1. Legionowski Batalion dowodzenia 1. Dywizji odwołał się do tradycji bojowej kompanii telegraficznej 1. Dywizji Legionów z lat 1919-1921;
– Rozwiązany w 2012 r. 1. Legionowski Batalion Zaopatrzenia nosił imię płk. Juliana Sielewicza, uczestnika wojny 1920, za bohaterstwo, podczas której otrzymał krzyż Virtuti Militari;

Upamiętnienie wojny 1919-1920 w okresie międzywojennym na terenie dzisiejszego Powiatu Legionowskiego trwało systematycznie i zaowocowało następującymi trwałymi realizacjami:

– Pomnik „Poległym Saperom 2. Pułku Wojsk Kolejowych w latach 1919 -1920” – odsłonięty w Legionowie, w koszarach 26 sierpnia 1927 r. przez Prezydenta Ignacego Mościckiego (odrestaurowany staraniem władz miasta i jednostek 1. Warszawskiej Dywizji Zmechanizowanej z garnizonu Legionowo w 2008 r., do niedawna był miejscem uroczystości wojskowych).
– Pomnik żołnierzy 28. Pułku Strzelców Kaniowskich 10. Dywizji Piechoty pod Nieporętem (przy drodze do Marek- Radzymina) ufundowany przez korpus oficerski 28. Pułku Strzelców Kaniowskich z Łodzi w 1924 r. , upamiętniający 19 żołnierzy i dowódcę 1. batalionu por. Stefana Pogonowskiego poległych w dniu 15 sierpnia 1920 r. Odrestaurowany w 1990 r. staraniem władz gminy Nieporęt, jest miejscem dorocznych uroczystości patriotycznych gminy Nieporęt i jednostki wojskowej z Białobrzegów oraz przedsięwzięć patriotycznych różnych organizacji.
– Pomnik Marszałka Józefa Piłsudskiego odsłonięty 26 maja 1931 r. na terenie koszar Centralnych Zakładów Balonowych i 2. Batalionu Balonowego w Legionowie przy ul. Wąskiej (zniszczony na przełomie 1944/45 r.). Na tablicy zawierał inskrypcję odwołującą się do zwycięstwa nad najazdem bolszewickim. Odnalezione fragmenty tablicy znajdują się na wystawie w Muzeum Historycznym w Legionowie ( filia Piaski).
– Na przedwojennej wojskowej mapie topograficznej z 1936 r. rejon okopów na płn. od twierdzy Zegrze pod Jadwisinem został zaznaczony jako miejsce pamięci pola bitewnego 1920 r. – obrony prowadzonej przez jednostki VII Brygady Rezerwowej ze składu 5. Armii gen Sikorskiego.
– Indywidualne napisy na grobach zmarłych uczestników wojny 1919-1920 r. na cmentarzu w Chotomowie, Wieliszewie, Jabłonnie, Serocku, Nieporęcie, Woli Kiełpińskiej i Legionowie, zmarłych przed wojną, a także po wojnie (wykaz dotychczas nieustalony – może stanowić temat projektu poszukiwawczego realizowanego w szkołach gmin powiatu legionowskiego). Przykładem może tu być tablica pamiątkowa poświęcona POW w kościele w Chotomowie
i nagrobek Polikarpa Wróblewskiego peowiaka i uczestnika wojny 1920 r. na cmentarzu chotomowskim.

Upamiętnianie Bitwy Warszawskiej w okresie powojennym zostało w okresie Polski Ludowej zahamowane, jakkolwiek pamięć 1920 r. była zawsze żywa wśród mieszkańców miejscowości powiatu legionowskiego, w szczególności w środowisku kombatantów Armii Krajowej, społeczników zgromadzonych w Towarzystwie Przyjaciół Legionowa oraz działaczy katolickich.

Dalsze upamiętnienia nastąpiły dopiero w okresie III Rzeczypospolitej dzięki działalności nowych samorządów i wcześniej wymienionych środowisk i są to:

– Tablica na budynku Ratusza w Jabłonnie z 2001 r. upamiętniająca gen. Władysława Sikorskiego – w sierpniu 1920 r. dowódcę 5. Armii w 1920 r. i 1921 r. (w Pałacu w Jabłonnie we wrześniu 1920 r. wręczał krzyże Virtuti Militari- za bohaterstwo żołnierzy 5 Armii w sierpniu 1920 r.);
– Zbiór pamiątek w Muzeum Łączności Centrum Szkolenia Łączności i Informatyki w Zegrzu .
– Zbiór pamiątek w Sali Tradycji 9. Batalionu Łączności w Białobrzegach;
– Zbiór pamiątek w Sali Tradycji 60. Wieliszewskiego Dywizjonu Rakietowego
– Publikacje Towarzystwa Przyjaciół Legionowa i Muzeum Historycznego (np. biogram gen. Lucjana Żeligowskiego opisujący rok 1920 w Legionowie, autorstwa Antoniego Lewandowskiego w publikacji „Legionowo, ludzie i wydarzenia” z 1999 r., „Rocznik Legionowski”).
– Publikacje w prasie lokalnej „To i Owo”, „Gazeta Miejscowa”, „Gazeta Powiatowa” oraz biuletynach gmin autorstwa m.in. Jacka Szczepańskiego, Erazma Domańskiego, Włodzimierza Bławdziewicza, Sławomira Jakubczaka, Apoloni Cudnej – Kowalskiej, Dariusza Wróbla, Mirosława Pakuły.
– Działalność Muzeum Historycznego w Legionowie – dokumenty i pamiątki osobiste uczestników walk 1919-1920, wciąż jeszcze nieliczne, które zostały przekazane do Muzeum Historycznego w Legionowie przez rodziny, eksponowane są stale na wystawach Muzeum. Utrwalaniu pamięci i wiedzy o 1920 r. na ziemi legionowskiej służą dobrze wystawy, sesje popularnonaukowe i naukowe, rekonstrukcje historyczne organizowane przez Muzeum.
– Działalność patriotyczno – religijna parafii Legionowa i miejscowości Powiatu Legionowskiego
– Działalność grup rekonstrukcji historycznych
– Stowarzyszenia Historyczne zaznaczające swoją obecność w obszarze powiatu legionowskiego: „Rok 1920” z Jabłonny, „Strzelcy Kaniowscy” – Stowarzyszenie Historyczne 28. Pułku Strzelców Kaniowskich z Łodzi; „Cytadela” Grupa Rekonstrukcji Historycznej Broni Pancernych ”Smok”’, ,Stowarzyszenie i Muzeum im Ułanów Nadwiślańskich, GRH 2. Pułku Ułanów Grochowskich i inne, które podtrzymują pamięć wojny polsko – rosyjskiej 1919-1920, szczególnie w środowisku młodzieży, a poprzez pokazy i obecność na uroczystościach czy rekonstrukcjach historycznych – w całej społeczności lokalnej.
– Działalność wydziałów promocji gmin powiatu legionowskiego i starostwa powiatu legionowskiego poprzez prezentację historycznych informacji na stronach internetowych urzędów służy ogólnemu informowaniu mieszkańców oraz osób odwiedzających nasze miejscowości.
– Działalność edukacyjna w szkołach w odniesieniu do historii lokalnej zawarta jest w programach nauczania w odniesieniu do problematyki historii naszej małej ojczyzny, w której wątek 1920 r. jest ważnym elementem.
– Treści historyczne i wychowawcze wypływające z zaangażowania wojska i społeczeństwa w wojnie 1919-1920 stanowią trwały element uroczystości patriotyczno – religijnych organizowanych przez samorządy lokalne z okazji świąt państwowych i wojskowych.
Literatura tematu dostępna jest w filii Piaski Muzeum Historycznego.

Erazm Domański – Prezes Towarzystwa Przyjaciół Legionowa