O zachowku możemy mówić tylko w przypadku gdy spadkodawca pozostawił testament. Jest to roszczenie, które przysługuje dzieciom, małżonkowi i rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, gdyby spadkodawca nie sporządził testamentu.
Zachowek zapewnia osobom wskazanym w ustawie korzyści pieniężne ze spadku. Osobie niewskazanej w testamencie, która ma prawo do spadku z mocy ustawy, przysługuje roszczenie o zachowek względem wyznaczonych przez spadkodawcę osób czyli spadkobierców. Uprawniony do zachowku otrzymuje pieniężną rekompensatę, natomiast nie staje się już spadkobiercą, np. nie odpowiada za długi spadkowe.
Od momentu ogłoszenia testamentu uprawniony do zachowku ma 5 lat na dochodzenie swoich roszczeń od spadkodawcy. Osoba uprawniona powinna najpierw wezwać spadkodawcę do zapłaty kwoty, która przysługuje mu w ramach zachowku, a gdy wezwanie do zapłaty nie przyniesie skutku, dopiero wtedy wystąpić do sądu.
Sądem właściwym do rozstrzygnięcia sporu, jest wyłącznie sąd ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy, a jeżeli jego miejsca zamieszkania w Polsce nie da się ustalić, to sąd miejsca, w którym znajduje się majątek spadkowy lub jego część.
Warto zaznaczyć, że przy obliczaniu zachowku bierze się pod uwagę darowizny i zapisy windykacyjne dokonane przez spadkodawcę. Natomiast do zachowku nie dolicza się m.in.: drobnych darowizn; dokonanych przed więcej niż 10 laty, licząc wstecz od otwarcia spadku, darowizn na rzecz osób niebędących spadkobiercami bądź uprawnionymi do zachowku; przy ustalaniu zachowku dla małżonka darowizn dokonanych przed zawarciem małżeństwa; darowizn uczynionych przez spadkodawcę w czasie, gdy nie miał dzieci, chyba że darowizna została dokonana na mniej niż 300 dni przed urodzeniem się dziecka,
Nie mają prawa do żądania zachowku m.in.: małżonek, w sytuacji gdy spadkodawca wystąpił o rozwód z winy tego małżonka; osoba, która na mocy umowy zrzekła się dziedziczenia; osoba, która odrzuciła spadek; osoba uznana za niegodną, osoba wydziedziczona.
Uprawnienie do zachowku przyjmuje postać roszczenia o zapłatę sumy pieniężnej odpowiadającej wartości połowy lub dwóch trzecich udziału spadkowego, który przypadałby uprawnionym, gdyby doszli do dziedziczenia z ustawy. Większy zachowek przysługuje osobom trwale niezdolnym do pracy oraz zstępnym małoletnim
Ważną zasadą prawną jest moment obliczania wartości zachowku. Zgodnie z uchwałą Sądu Najwyższego (sygnatura: III CZP 75/84) obliczanie zachowku następuje na podstawie wartości spadku ustalonej według cen z daty orzekania o roszczeniach z tego tytułu.
Joanna Regent, Radca Prawny
