Testament jest naszą ostatnią wolą, rozporządzamy w nim swoim majątkiem na wypadek naszej śmierci. Testament pisemny może zostać sporządzony w formie aktu notarialnego, albo własnoręcznie.
Ten drugi sposób jest narażony na błędy, co w efekcie będzie przyczyną jego nieważności. W niniejszym artykule postaram się wyjaśnić, na co zwrócić uwagę przy sporządzaniu własnoręcznych testamentów.
Zgodnie z art. 949 kodeksu cywilnego, spadkodawca może sporządzić testament w ten sposób, że napisze go w całości
pismem ręcznym, podpisze i opatrzy datą. Jednakże brak daty nie pociąga za sobą nieważności testamentu własnoręcznego, jeżeli nie wywołuje wątpliwości co do zdolności spadkodawcy do sporządzenia testamentu, co do treści testamentu lub co do wzajemnego stosunku kilku testamentów.
Unać zatem należy, że ustawodawca tylko w wyjątkowych sytuacjach dopuścił możliwość odstąpienia od wymogu opatrzenia testamentu holograficznego datą, tzn. w przypadku gdy zdolność spadkodawcy do sporządzenia testamentu jak i jego treści nie będzie budzić żadnych wątpliwości. To do sądu będzie należeć ocena, czy spadkodawca miał pełną zdolność testowania, czy jego treść nie budzi zastrzeżeń, oraz jak się mają postanowienia
badanego testamenty do innych ewentualnie pozostawionych testamentów spadkodawcy. Data sporządzenia testamentu nie musi być sporządzona w sposób dokładny, tzn. godziny. Dopuszcza się również opisowe wskazanie daty dokonania tej czynności, jak np. „w dniu moich urodzin”, „w dniu śmierci mamy”, etc. Oczywiście w sytuacji, gdy sporządzono kilka testamentów jednego dnia, w którym jedne ze spadkobierców został odwołany, godzina sporządzenia testamentu jest bardzo ważna. W razie niemożności ustalenia kolejności sporządzenia poszczególnych
testamentów, zgodnych w swej treści co do ustanowienia spadkobiercy, ale z zachodzącą między nimi różnicą co do zapisów należy przyjąć, że testamenty zostały sporządzone w jednej dacie i że są one ważne, skoro nie zachodzą między nimi sprzeczności co do ustanowienia spadkobiercy. Zachodzące zaś różnice co do wysokości poszczególnych zapisów mogą jedynie powodować nieważność w części ustanowienia zapisów, chyba że okoliczności
sprawy wskazywałyby na to, że bez postanowień dotkniętych nieważnością testator nie ustanowiłby
spadkobiercy (uchwała Sądu Najwyższego z dnia 30.09.1971, III CZP 56/71). Brak daty w testamencie własnoręcznym pociąga za sobą jego nieważność tylko wtedy, gdy postępowanie sądowe nie doprowadzi do usunięcia wątpliwości, o których mowa w art. 949 § 2 KC. takiej sytuacji przedmiotem wyjaśniania, badania i ustalania powinny być wymienione wyżej okoliczności, nie zaś to, kiedy testament został sporządzony. Oczywiście, potrzeba prowadzenia postępowania dowodowego zmierzającego do ustalenia, czy brak daty „nie wywołuje wątpliwości” – jak stanowi przepis ustawy – wystąpi tylko wówczas, gdy wątpliwości, co do którejś z wymienionych okoliczności wyłonią
się w toku postępowania o stwierdzenia nabycia spadku. Będzie to miało miejsce dla przykładu wówczas,
gdy jeden z uczestników postępowania podniesie zarzut nieważności testamentu z powodu nie zaopatrzenia go w datę, a także w razie złożenia do akt dwóch różnych testamentów tego samego spadkodawcy. (Uchwała Sądu
Najwyższego z dnia 23.10.1992, III CZP 90/92).
Testament musi zostać w całości sporządzony i podpisany własnoręcznie przez spadkodawcę, nie może to być druk maszynowy, czy też sporządzony przez osobę postronną nawet pod dyktando spadkodawcy.. Nie można również użyć podpisu elektronicznego. Podpis testatora powinien zawierać imię i nazwisko, wykluczona jest możliwość stawiania
paraf. Podpis jest jednym z warunków formalnych testamentu holograficznego, poza obowiązkiem własnoręcznego sporządzenia i postawienia daty. Panuje zgodność w doktrynie i w orzecznictwie, że nałożenie obowiązku zachowania przepisanej formy tej właśnie czynności prawnej ma doniosłe cele. Należy do nich dążenie do poznania rzeczywistej woli, gdy testament stanie się skuteczny, a więc po śmierci spadkodawcy, zagwarantowanie pełnej zgodności
między treścią woli wyrażonej przez testatora a treścią odtworzoną przy wykonywaniu testamentu,
zabezpieczenie przed próbami fałszowania woli spadkodawcy, a wreszcie skłonienie go do rozwagi przy podejmowaniu decyzji i uświadomienie znaczenia dokonywanego aktu.
Zgodnie z uchwałą Sądu Najwyższego z dnia 28.04.1973, III CZP 78/72 ważny jest testament własnoręczny (art. 949 KC) zawarty w liście spadkodawcy skierowanym do spadkobiercy, podpisany w sposób określający jedynie stosunek rodzinny spadkodawcy do spadkobiercy, jeżeli okoliczności nie nasuwają wątpliwości co do powagi i zamiaru takiego rozporządzenia.
Podpis spadkodawcy w testamencie własnoręcznym (art. 949 § 1 KC) powinien być pod rygorem nieważności złożony
pod pismem zawierającym rozporządzenie na wypadek śmierci. W razie zamieszczenia podpisu w innym miejscu testament jest ważny tylko wówczas gdy związek podpisu z treścią rozporządzenia jest oczywisty.
Osoba sporządzająca testament własnoręczny, która w jego treści wymienia swoje imię i nazwisko przed rozporządzeniem majątkiem, nie dopełnia tym samym obowiązku podpisania testamentu w rozumieniu art. 949 § 1
KC. We wszystkich przypadkach, w których podpis testatora nie został umieszczony bezpośrednio pod tekstem rozrządzenia (np. na końcu listu zawierającego rozrządzenie, obok ukończenia pisma, na drugiej stronie karty, w znacznej odległości od pisma, bez przekreślenia wolnego miejsca), do sądu należy ocena przedkładanego
dokumentu i wyprowadzenie wniosku, czy związek między podpisem a pismem zawierającym treść testamentu jest tak ścisły, aby bez wątpliwości stwierdzić, że podpis wyraża animus signandi spisanego przez testatora rozrządzenia – Sąd Najwyższy, uchwała z dnia 9.05.1995, III CZP 56/95.
Co w przypadku zaginięcia testamentu ? Tutaj również warto zacytować postanowienie Sądu Najwyższego
z dnia 16.04.1999, III CKN 255/98, w której sąd stwierdził że podstawę dziedziczenia może stanowić testament własnoręczny, który zaginął. Fakt jego sporządzenia, ważność oraz treść rozporządzeń musi zostać udowodniona w toku postępowania o stwierdzenie nabycia spadku. Porządek dziedziczenia na podstawie testamentu własnoręcznego, którego oryginał wprawdzie zaginął, ale zarówno fakt jego sporządzenia, jak i ważność oraz treść powinny zostać ustalone w sposób nie budzący wątpliwości.
A jak traktować skreślenia i poprawki na testamentach ? Co do zasady uważa się, że wykreślone rozporządzenia są traktowane jako niezapisane. Oczywiście, warunkiem jest, aby skreślenia były dokonane przez spadkodawcę. Natomiast nowe dopiski i rozporządzenia testatora wymagają odrębnego podpisu i datowania.
Radca Prawny
Joanna Regent
Pytania dotyczące
artykułu:
+48 669 134 666
