Rok 1919 był w wojskowej historii Zegrza bardzo ważny. Na początku roku odbyło się poświęcenie twierdzy wybudowanej przez Rosjan, potem okupowanej przez Niemców i przejętej przez Polaków po odzyskaniu niepodległości. Drugim ważnym wydarzeniem było powołanie Obozu Wyszkolenia Oficerów Wojsk Łączności – jednostki szkolnej, która funkcjonuje do dzisiaj. W 1919 r. powstały też w Zegrzu dwie mniej znane szkoły.
Poświęcenie twierdzy Zegrze zaplanowano z dużym rozmachem. Wybrano termin w przeddzień rocznicy wybuchu Powstania Styczniowego. Miał być obecny Naczelnik Państwa i arcybiskup Aleksander Kakowski oraz wielu dostojnych gości. Z Muzeum Narodowego wypożyczono historyczne chorągwie i zamówiono specjalny pociąg z Warszawy do Zegrza. Prasa warszawska zachęcając do wzięcia udziału w uroczystościach, informowała też o połączeniach kolejowych z Zegrzem.
21 stycznia 1919 r. na stacji w Zegrzu czekały powozy oraz grupa oficerów. Gości witał Zygmunt Szaniawski z Zegrzynka, który krótko przypomniał historię Zegrza od czasów Krasińskich, a przemowę zakończył zdaniem: „Dziś oto będziemy obchodzić na gruzach potęgi moskiewskiej niezwykłą uroczystość”.
Na placu przed kościołem oczekiwali żołnierze ustawieni w czworobok oraz komendant twierdzy płk Olgierd Pożerski z oficerami. Główny gość abp warszawski Aleksander Kakowski przyjechał z Warszawy samochodem i rozpoczął od poświęcenia świątyni, dotąd prawosławnej cerkwi, która od tego momentu stała się katolickim kościołem. W swej przemowie nawoływał do jedności i zgody narodowej oraz masowego udziału w wyborach do Sejmu Ustawodawczego. Mszę odprawił ks. ppłk Jan Mauersberger, kapelan polskiego lotnictwa, a koncelebransami byli: ks. Niewiarowski, kapelan warszawskiego okręgu wojskowego, ks. Prądzyński, kapelan garnizonu warszawskiego, ks. Zbroja, kapelan twierdzy Modlin i proboszcz parafii zegrzyńskiej ks. Aleksander Soliński. Po mszy abp Kakowski przemówił do zgromadzonych na placu żołnierzy, gości z Warszawy oraz licznie przybyłych mieszkańców z gminy Zegrze oraz sąsiednich gmin Nieporęt i Jabłonna. Po nim przemawiał w imieniu nieobecnego Naczelnika Państwa Józefa Piłsudskiego gen. Bolesław Roja, następnie płk Pożerski oraz adwokat Leonard Bobiński, właściciel majątku Dębe.
Następnie udano się do jednego z fortów, gdzie dokonano symbolicznego poświęcenia twierdzy, a obiekt ten otrzymał nazwę „Fort Ordona”. Uroczystości zakończył bankiet w kasynie. Wśród gości byli m.in.: Maciej i Albert Radziwiłłowie, generałowie: M. Romiszewski, J. Leśniewski i J. Jacyna, płk S. Skrzyński, dyrektor kolei mareckiej A. Goldfeder, przedstawiciel okolicznego ziemiaństwa K. Dłużewski z Pobyłkowa. W trakcie bankietu z winami od Fukiera (dał 10% upust) oprócz przemów i toastów z inicjatywy Leonarda Bobińskiego przeprowadzono zbiórkę pieniędzy na rzecz inwalidów wojennych. Zadbano też o zwykłych uczestników uroczystości bowiem słynny warszawski browar Haberbusch i Schielle dostarczył w wystarczającej ilości piwo dla żołnierzy.
Drugą ważną datą był 13 września 1919 r., kiedy II wiceminister spraw wojskowych gen. Kazimierz Sosnkowski wydał rozkaz w sprawie utworzenia Obozu Wyszkolenia Oficerów Wojsk Łączności w Zegrzu. Komendantem całej Szkoły został ppor. Gustaw Bernaczek. W jej skład wchodziły: Szkoła Oficerów Wojsk Łączności – dowódca ppor. Kazimierz Kłys, Szkoła Oficerów Radiotelegraficznych – dowódca por. Bibring, Kurs Aplikacyjny Służby Łączności – dowódca mjr Maurice Happe z Francuskiej Misji Wojskowej, słynny lotnik, a jego pomocnikiem przewidzianym na następcę por. T. Jawor oraz Szkoła Podchorążych Wojsk Łączności. W rozkazie najwięcej miejsca poświęcono Kursowi Aplikacyjnemu, w którym wykładowcami byli oficerowie francuscy, a jego głównym zadaniem było ujednolicenie i uzupełnienie wiedzy oficerów łączności różnych rodzajów broni. Nadzór na całością miał francuski generał F. Spire.
Prawie nieznane są dzieje dwóch innych szkół w Zegrzu. 20 sierpnia 1919 r. została otworzona Szkoła Podoficerska Straży Granicznej. Jej komendantem został rotmistrz Panek. Uczestniczyli w tej uroczystości m.in. szef sekcji regulaminów i wyszkolenia Ministerstwa Spraw Wojskowych, inspektor Straży Granicznej płk Bronisław Zaniewski wraz z grupą oficerów. Obecni byli też: komendant twierdzy Zegrze mjr Truskolaski, kapelan ks. Nowodworski i komendant szpitala kpt. dr Jacewski.
W październiku 1919 r. została uruchomiona szkoła szoferów i mechaników. W Zegrzu znalazło się 600 samochodów dostarczonych ze sprzętem przez Amerykańska Administracyjną Pomoc, kierowaną przez Herberta Hoovera, w ramach do walki z durem plamistym. Powodem powstania szkoły był brak specjalistów obsługi aut. Nauka trwała 3 tygodnie.
Ważnym wydarzeniem było też przejście w dniu 15 sierpnia 1919 r. gminy Zegrze wraz z Serockiem z powiatu warszawskiego do powiatu pułtuskiego. Łączyło się z tym uruchomienie stałej komunikacji między Zegrzem i Pułtuskiem, statkiem „Kazimierz Wielki”.
Sławomir Jakubczak
Ważniejsze źródła:
CAW, Dowództwo Okręgu Generalnego w Krakowie, rozkaz nr 147 z 27 września 1919 r., s. 2-3,
„Monitor Polski” 1919, nr 187, s. 2,
M. Pakuła, Centrum Wyszkolenia Łączności, Pruszków 2009.
Patroni wydawnictwa:
