Właścicielem folwarku w Wieliszewie przed II wojny światową, a zarazem ostatnim, który wszedł w jego posiadanie w drodze zakupu, był Szymon, vel Simon, vel Simcha Pfeffer.
Pfeffer, według relacji mieszkańców Wieliszewa, był dobrym gospodarzem, nawet eksportował żyto do Anglii po 12 zł za kwintal. Jak wspominają, zawsze płacił rzetelnie za wykonaną pracę. Jego losy po zakończeniu kampanii 1939 r. i rozpoczęciu okupacji niemieckiej pozostały nieznane. Ustne informacje przekazane przez mieszkańców Wieliszewa, mówiły iż udało mu się wyjechać do Izraela i tym samym uniknął zagłady. Wieliszew w czasie okupacji niemieckiej, administracyjnie znajdował się w gminie Nieporęt i znalazł się Generalnym Gubernatorstwie.
27 stycznia 1940 r. w Dzienniku Rozporządzeń Generalnego Gubernatora dla okupowanych polskich obszarów (niem. Verordnungsblatt des Generalgouverneurs für die besetzten polnischen Gebiete) ukazało się Rozporządzenie o konfiskacie majątku prywatnego w Generalnym Gubernatorstwie (Ordynacja Konfiskacyjna) z dnia 24 stycznia 1940 r. (niem. Verordnung über die Beschlagnahme von privaten Vermögen im Generalgouvernement (Beschlagnahmeverordnung) vom 24. Januar 1940). Przepis § 8 tego rozporządzenia brzmiał:
Ściągnięcie majątku bezpańskiego.
(1) Majątek bezpański winien być ściągnięty przez Starostę Powiatowego (Starostę Miejskiego) oraz oddany do zarządu Kierownikowi Wydziału Powierniczego dla Urzędu Generalnego Gubernatorstwa. Ściągnięcie zarządza się pisemnym rozporządzeniem.
(2) Praw a osób trzecich, istniejące na majątku ściągniętym, łącznie z prawami z przewłaszczeń zabezpieczeniowych wygasają z ściągnięciem. Na wyjątki może zezwolić Kierownik Wydziału Powierniczego dla Generalnego Gubernatorstwa.
Przepis ten stał się podstawą do zajęcia folwarku Wieliszew pod zarząd powierniczy. Postanowienie o zajęciu skonfiskowanych dóbr rolnych Wieliszew, należących uprzednio do Simona Pfeffera i oddaniu ich pod Zarząd Nieruchomości Ziemskich (der Liegenschaftshauptverwaltung) znalazło się w piśmie Kierownika Działu Powiernictwa Urzędu Generalnego Gubernatora dla Okupowanych Polskich Terenów z dnia 8 października 1940 r. skierowanym do Działu Wyżywienia i Rolnictwa Zarządu Majątkami mieszczącego się w Krakowie.
W ślad za nim nastąpiły dalsze działania zmierzające do zajęcia i konfiskaty wieliszewskiego majątku. Sprawa trafiła do Warszawy i 15 lipca 1941 r. Urząd Szefa Okręgu Warszawa GG Oddział Wyżywienia i Rolnictwa skierował pismo do Starosty Powiatu Warszawskiego, w załączeniu którego przesłał odpisy konfiskaty, zajęcia, względnie postawienia do dyspozycji majątków: Grochów, Wieliszew i Chlebów oraz poinformował, iż zgodnie z § 3 ust. 1 ww. Rozporządzenia konfiskata stawała się skuteczną z chwilą podania do wiadomości rozporządzenia konfiskacyjnego. Podanie do wiadomości mogło być zastąpione wywieszką lub ogłoszeniem. W piśmie zaznaczono, że ponieważ doręczenie rozporządzenia uprzednim właścicielom nie było możliwe, należy podać zarządzenie do wiadomości przez wywieszenie i odesłanie potwierdzenia do akt, że tego dokonano. Następnie starosta 19 sierpnia 1941 r. poinformował o zajęciu majątku Wieliszew Wójta Gminy Nieporęt i zlecił spełnienie wymogu informacyjnego:
Powinien pan powiadomić właściciela o konfiskacie. Jeśli nie jest to możliwe na skutek nieznanego miejsca pobytu, to konfiskatę należy ogłosić przez wywieszenie w budynku urzędu gminy do 05.09.1941r. Należy zdać mi sprawę, w jaki sposób powiadomiono właściciela.
Pismo z 19 sierpnia 1941 r. do Wójta Gminy Nieporęt, informujące o zajęciu majątku Wieliszew (Archiwum Państwowe m.st. Warszawy)
Wójt dokonał wywieszenia ogłoszenia o zajęciu posiadłości rolnej Wieliszew w budynku zarządu Gminy Nieporęt ponieważ wcześniejszy właściciel nie mógł być powiadomiony, gdyż jego miejsce pobytu nie było znane i informacja ta została przekazana w piśmie z dnia 22 września 1941 r. wysłanym do Szefa Okręgu Warszawa Oddział Wyżywienia i Rolnictwa Zarząd Nieruchomości w Warszawie. Ustanowiony został niemiecki administrator skonfiskowanego majątku, a miejscowi robotnicy folwarczni nadal w nim pracowali.
Krzysztof Klimaszewski
Ważniejsze źródła:
Archiwum Państwowe w Warszawie zespół nr 486 – Starostwo Powiatowe w Warszawie 1939-1945 (sygn. 1750, 2279).
Patroni wydawnictwa:
