Maurycy hr. Potocki (1812-1879) – uczestnik powstania listopadowego, właściciel dóbr Jabłonna.
Syn Aleksandra hr. Potockiego i Anny z Tyszkiewiczów hr. Potockiej. Urodził się 13 stycznia 1812 r. w Warszawie. Pragnieniem matki było by jego ojcem chrzestnym został cesarz Napoleon. W oczekiwaniu na taką możliwość ochrzczono go tylko z wody. Chłopcu nadano imiona Maurycy Ludwik Ignacy. Świadkami okazania dziecka przez ojca w urzędzie stanu cywilnego byli poeta Julian Ursyn Niemcewicz (wówczas sekretarz Senatu) i Hipolit Kownacki (historyk, były szambelan króla Stanisława Augusta). Maurycy był trzecim i ostatnim dzieckiem Aleksandra i Anny. Przed nim na świat przyszli August i Natalia. Stanisław Kostka Potocki na cześć wnuka nadał jednej z rezydencji w dobrach wilanowskich nazwę Morysin. Po separacji w 1817 r. i rozwodzie rodziców w 1821 r. pozostawał pod opieką matki i jej drugiego męża Stanisława hr. Dunin-Wąsowicza.
W latach 1825-1827 uczył się w Konwikcie Warszawskim Księży Pijarów na Żoliborzu osiągając wysokie noty za naukę i sprawowanie. W sierpniu 1826 r. przebywał z matką na wakacjach we Włoszech, gdzie poznał Karolinę Murat siostrę cesarza Napoleona. Podarowała ona Maurycemu krzyż Legii Honorowej, który Bonaparte zawsze nosił przy sobie. W 1827 r. rozpoczął naukę w Aplikacyjnej Szkole Wojskowej w Warszawie. Tutaj Maurycy miał problemy z nauką tak duże, że do pierwszej klasy uczęszczał przez trzy lata. Po wybuchu powstania listopadowego związał się z paramilitarną Gwardią Honorową, w skład której wchodzili studenci i starsi uczniowie szkół publicznych. W styczniu 1831 r. pełnił służbę jako adiutant gen. Józefa Chłopickiego, który mianował Maurycego podporucznikiem 5. Pułku Ułanów. Przez pewien czas był adiutantem polowym przy Wodzu Naczelnym gen. Michale ks. Radziwille. W związku z nadciąganiem pod Warszawę wojsk rosyjskich gen. Chłopicki opuścił sztab Radziwiłła zabierając ze sobą czterech adiutantów, m.in. Maurycego. Udał się z nimi do oddziałów liniowych stojących w Okuniewie. Maurycy jako adiutant Chłopickiego brał u jego boku udział w bitwie pod Grochowem. W czasie walki został wysłany z rozkazami pod Białołękę, gdzie toczyła się tego dnia równoległa bitwa. Za udział w tych walkach odznaczono go Złotym Krzyżem Kawalerskim Virtuti Militari. Jako adiutant gen. Skrzyneckiego brał udział w bitwie pod Ostrołęką w szeregach macierzystego 5. Pułku Ułanów. Od czerwca 1831 r. adiutant swego ojczyma gen. brygady Wąsowicza. Awansowany przez Skrzyneckiego na porucznika.
Po upadku powstania zbiegł z bratem Augustem do Galicji i osiadł w dobrach matki w Zatorze. Maurycy odmówił skorzystania z amnestii i złożenia przysięgi wierności carowi. W związku z tym został uznany za zbiega i otrzymał zakaz powrotu do kraju. W tym czasie dobra rodziny pod zaborem rosyjskim uległy konfiskacie. Jednak serwilistyczna postawa Aleksandra Potockiego doprowadziła do ich stopniowego odzyskania.
W 1846 r. zdystansował się wobec organizatorów powstania krakowskiego. Dni rabacji galicyjskiej przeczekał we Wrocławiu.
6 lutego 1847 r. w Dreźnie wziął ślub z Ludwiką Bóbr-Piotrowicką. Z małżeństwa tego przyszło na świat czworo dzieci: August, Natalia, Maria i Eustachy.
Podczas powstania wielkopolskiego w marcu 1848 r. delegowany przez środowisko konserwatystów krakowskich do Poznania w celu utworzenia wspólnej reprezentacji narodowej ponad zaborami. Następnie w kwietniu 1849 r. wysłany do Wiednia z petycją w sprawie utworzenia z przebywających w Krakowie emigrantów oddziałów Wojska Polskiego.
W 1850 r. na skutek zabiegów teścia, który był carskim radcą stanu uzyskał pozwolenie na powrót do Królestwa. Po przekroczeniu granicy został pod eskortą przewieziony do Kijowa i uwięziony w twierdzy, gdzie przez kilka miesięcy oczekiwał na akt łaski. Do Warszawy powrócił z żoną dopiero w 1851 r. i przejął od brata Augusta zarząd nad dobrami Jabłonna.
Od 1856 r. członek dyrekcji Towarzystwa Wyścigów Konnych w Warszawie, a następnie jego prezes.
W Warszawie uchodził za osobę wierną carowi. Wkrótce otrzymał tytuł marszałka dworu i urzędnika do specjalnych poruczeń przy namiestniku. Jednak w 1861 r. po masakrze uczestników manifestacji patriotycznej zrezygnował z tych funkcji i podpisał się pod adresem protestacyjnym do cara.
W 1864 r. zakupił od Jana Matejki obraz „Kazanie Skargi” i namówił malarza do udziału w wystawie w Paryżu. Wyjazd okazał się ogromnym sukcesem. Obraz zdobył medal, a Matejko z dnia na dzień stał się artystą znanym w świecie.
W 1867 r. Potocki podpisał protest przeciw próbie zamachu w Paryżu na cara Aleksandra II. Przez środowiska patriotyczne zostało to uznane za zdradę. W tym czasie Maurycy zbliżył się do carskiego namiestnika Berga i odzyskał tytuł szambelana dworu.
Jako właściciel dóbr Jabłonna zaznaczył się założeniem stajni koni wyścigowych. Wraz z żoną został fundatorem nowego murowanego kościoła w Chotomowie. Zgodził się również na sprzedaż pasa ziemi pod budowę linii kolei nadwiślańskiej, w wyniku czego powstała stacja Jabłonna – zalążek dzisiejszego Legionowa.
Na początku 1879 r. wyjechał do Galicji na pogrzeb Arturowej Potockiej. W czasie uroczystości zaziębił się i na skutek powikłań zmarł w Krzeszowicach w dzień swoich 67 urodzin – 13 stycznia wieczorem. Pochowany został w podziemiach kościoła w Zatorze.
Rafał Degiel
