Sukces jakim było uruchomienie zapory wodnej na Narwi w Dębem w 1963 r. spowodował, że zaczęto poważnie rozważać podobną inwestycję na Wiśle na północ od Warszawy. Realizacja tego projektu wiązała się z planami rozwoju Warszawy.
W 1968 r. Komitet Ekonomiczny Rady Ministrów ustalił ogólne założenia rozwoju stolicy w ramach Warszawskiego Zespołu Miejskiego, a w 1971 r. Wojewódzka Rada Narodowa nadała mu bardziej szczegółowy kształt. Opracowywano wówczas plan zagospodarowania przestrzennego Warszawy i regionu podwarszawskiego do 1985 r. Przygotowano również założenia rozwoju tego obszaru do roku 2000.
Ówczesnym władzom zależało na przyspieszeniu rozwoju stolicy w oparciu o regiony podstołeczne. Przewidywano utworzenie zintegrowanych z Warszawą pasm osiedli mieszkaniowych wzdłuż linii kolejowych z głównymi ośrodkami w Wołominie, Pruszkowie, Grodzisku Maz., Otwocku, Legionowie i Nowym Dworze Maz.
Za najbardziej optymalne uznano skierowanie rozwoju aglomeracji na Pasmo Północne ciągnące się od Tarchomina, przez Legionowo i Chotomów do Nowego Dworu i Modlina. Kierunek ten wybrano ze względu na niską jakość gleb na tych terenach i łatwość ich uzbrojenia. W celu realizacji projektu w 1974 r. w Legionowie uruchomiono fabrykę domów i rozpoczęto budowę osiedli z wielkiej płyty. W tym samym czasie władze stolicy wszczęły bezskuteczne starania o włączenie do Warszawy obszaru o powierzchni 450 km2 ciągnącego się wzdłuż linii kolejowej Warszawa-Modlin (z Chotomowem i Legionowem włącznie).
Projekt Pasma Północnego powstał na zlecenie Wydziału Urbanistyki i Architektury Urzędu m. st. Warszawy. Plany zagospodarowania jego wschodniej części przygotowali architekci Marek Budzyński, Jerzy Szczepanik-Dzikowski i Piotr Wicha.
Zgodnie z wizją architektów całkowicie zmieniony miał być charakter Chotomowa, o którym mówiono „miasto, którego jeszcze nie ma”. Chotomów miał liczyć 65 tysięcy mieszkańców. Zakładano utworzenie 31 tysięcy miejsc pracy w handlu, gastronomii, usługach, administracji i produkcji. Dzielnicę przemysłowo-biurową chciano zlokalizować w samym centrum miasta. Wokół niej miał powstać pierścień osiedli mieszkaniowych z blokami o czterech kondygnacjach oraz zabudową jednorodzinną.
W ramach projektu Jabłonna utrzymywała swój dotychczasowy charakter mieszkalnictwa z intensywną produkcją rolną. Odsunięciu na ubocze procesów urbanizacyjnych sprzyjało powstanie projektu obwodnicy Jabłonny z wiaduktem w ciągu drogi Warszawa-Legionowo-Augustów. Przygotowano go w latach 1979-1980 w Centralnym Biurze Studiów i Projektów Dróg i Mostów w Warszawie. Autorami byli inżynierowie J. Miturski, J. Umański i M. Smolarczyk. Całkowita długość wiaduktu miała wynosić 447 m. Pomimo pominięcia w procesie urbanizacji Jabłonna miała odegrać znaczącą rolę w nadchodzących zmianach za sprawą włączenia jej w system kaskad na Wiśle.
W latach 1950-1960 „Hydroprojekt” przygotował projekt kaskady Wisły Warszawskiej z dwoma stopniami wodnymi w rejonie Siekierek i w rejonie Łomnej, a więc na wysokości Skierd. Piętrzenie wody miało wynosić 79,70 m n.p.m. z cofką sięgającą okolic Gocławia w Warszawie. Koncepcję tę zarzucono w związku z powstaniem nowych planów urbanistycznych rozwoju Warszawskiego Zespołu Miejskiego.
Uwzględniając założenia WZM w 1975 r. „Hydroprojekt” przygotował koncepcję kaskady zakładającą powstanie stopni wodnych w Zakroczymiu, w Jabłonnie i na Siekierkach. Zapora w Jabłonnie miała powstać na 533,2 km Wisły. Tama miała być wmontowana w istniejące już wały przeciwpowodziowe. Część piętrząca konstrukcji składała się z zapory ziemnej oraz jazu o niskim progu. Przy lewym brzegu Wisły planowano wybudować śluzę o gabarytach IV klasy międzynarodowej z awanportami zapewniającymi swobodę żeglugi. Wysoki spad na tamie (6,3 m) dawał możliwość wykorzystania stopnia dla celów energetycznych. Jednak projektanci już na początku prac zrezygnowali z pomysłu budowy na nim elektrowni.
Stopień piętrzenia wody planowano na 79,30 m n.p.m. co pozwalało na stworzenie zbiornika wodnego o długości ok. 24 km, a więc sięgającego śródmieścia Warszawy. Jego szerokość miała wynosić od 300 m do 1200 m. Zbiornik ten poprzez Kanał Żerański miał łączyć się z Zalewem Zegrzyńskim tworząc akwen wodny Jabłonna-Zegrze.
Prace szczegółowe nad projektami śluz prowadzone były jeszcze w 1985 r. Zakładano, że rozpoczęcie inwestycji będzie możliwe dopiero po zakończeniu budowy oczyszczalni ścieków „Czajka”.
Ambitne plany budowy stopnia wodnego w Jabłonnie i Pasma Północnego zniweczone zostały kryzysem gospodarczym lat 80. i przemianami lat 90. XX w. Pomimo to wiele zainicjowanych wówczas projektów zostało zrealizowanych – osiedla z wielkiej płyty w Legionowie i w Nowym Dworze Maz., lotnisko pod Modlinem, obwodnica Jabłonny oraz oczyszczalnia „Czajka”.
Rafał Degiel
Ważniejsze źródła:
- Monografia dróg wodnych śródlądowych w Polsce, red. J. Michalczewski et al., Warszawa 1985,
- P. Wicha, Chotomów – plan miasta pluralistycznego, „Architektura” 1982, nr 4,
- Muzeum Historyczne w Legionowie, MHwL/Zd 2564/1-5, Opis techniczny wiaduktu na obejściu Jabłonny w ciągu drogi Warszawa-Legionowo-Augustów.
