5 i 6 lutego 1831 r. 115 tys. armia rosyjska pod wodzą feldmarszałka Iwana Dybicza przekroczyła granicę Królestwa Polskiego. Kierunek marszu Rosjan na terenie Królestwa wymusił dyslokację polskich dywizji – także przez nasze tereny – dla przeciwstawienia się nieprzyjacielowi.
10 lutego z 2. Dywizji Jazdy gen. bryg. Tadeusza Suchorzewskiego przerzucono w okolice Zegrza 2. Pułk Mazurów, a 1. Pułk zostawiono w Radzyminie. Z 3. Dywizji Jazdy Rezerwowej gen. bryg. Tomasza Łubieńskiego 5. Pułk Ułanów pod dowództwem ppłk. Stanisława Gawrońskiego, otrzymał rozkaz przybycia wieczorem 11 lutego do Wieliszewa, gdzie dotarł z opóźnieniem 12 lutego. Rozkaz ruchu dla wojska wydany przez gen. dyw. Michała Radziwiłła, naczelnego wodza powstania, w Okuniewie 9 lutego 1831 r. (nr 2442) w części dotyczącej 5. PU brzmiał:
Pułk 5- ty ułanów wyjdzie 10-go do Wieliszewa nad Narwią i okolicy, gdzie ma stanąć 11-go na noc.
Pobyt 5. Pułku Ułanów w Wieliszewie potwierdza gen. Łubieński w liście do swojego ojca, pisanym 11 lutego z Kobyłki
Moja komenda jeszcze nie jest zebrana, dopiero się około 14-go zbierze, chociaż rozumiem, że w teraźniejszej kampanii każdy dzień inną może dać komendę. W tym momencie jestem tylko z 4-tym pułkiem strzelców konnych. Inne pułki mojej Dywizji, są jednak na Pradze, w Wieliszewie, a reszta koło Siedlec.
Zgodnie z raportami dziennymi 5. PU miał postój: 11 lutego – Michałów, 12 lutego – Wieliszew, a 13 – Nieporęt.
14 lutego Natalia Kicka z Bispingów, niedawno poślubiona żona płk. Ludwika Kickiego, dowódcy 2. Brygady Jazdy 3. DJ gen. Łubieńskiego, otrzymała list z Wieliszewa od swojego męża:
„Ma chere petite femme, kocham cię szukam ciebie wszędzie, a w sercu znajduję. Wczoraj przeszkodziłaś spać sztabowi głównemu. Spałem pomiędzy oficerami i budziłem ich wołając przez sen ciebie” etc.
Ponadto 11 lutego tuż po godz. 9 rano, kwatera główna naczelnego wodza przeniosła się z Okuniewa do Jabłonny, aby być bliżej spodziewanego terenu walk. Praktycznie można było liczyć na zebranie całości sił grupy nadnarwiańskiej w Zegrzu dopiero wieczorem 14 lutego czyli w pięć dni po wydaniu rozkazów.
Jednakże 13 lutego, po doniesieniach o ruchach wojsk rosyjskich, zarządzono nowe ugrupowanie wojsk polskich. Gen. Krukowieckiemu nakazano ściągać 1. Dywizję Jazdy płk. A. Jankowskiego wraz z przydzieloną do niej piechotą z Ostrołęki do Pułtuska, a 2. Brygadę 1. DP gen. Małachowskiego z artylerią skierować jak najprędzej do Zegrza; resztę swych sił gen. Krukowiecki miał skupić w Nieporęcie i Zegrzu. Gen. Szembek też miał ruszyć szybko do Zegrza, a gen. Giełgud pozostać w Radzyminie.
Szef Sztabu Głównego zawiadamiał gen. Krukowieckiego 13/14 lutego z Jabłonny o bieżących rozkazach do organizacji wojsk, w tym udania się baterii kpt. Jaszowskiego do Łajsk:
Rozkazy tyczące się skoncentrowania się JW. Generała około Zegrza zostają niezmienione. Wieś Nieporęt z przyległościami zostaje wolna dla Jego dywizji (…)
Wolą jest Wodza Naczelnego, ażebyś JW. Generał odesłał baterję kapitana Jaszowskiego do dywizji Suchorzewskiego do Łajsk pod Zegrzem, ażeby dywizja ta miała swoją baterję. Wszakże dywizja jazdy, zostając pod dowództwem pułkownika Jankowskiego, zatrzyma baterję podpułkownika Konarskiego.
Rozkaz wydany 15 lutego o godz. 10.00 rano pozwalał jeszcze zostać dywizji gen. Krukowieckiemu pod Zegrzem, a płk. Jankowskiemu pod Pułtuskiem. Następne rozkazy wydane 16 lutego o godz. 2.00 w nocy spowodowały dalsze ruchy wojsk, w tym stacjonujących w Zegrzu i Nieporęcie (brygada Małachowskiego). Również przeniesiona została kwatera główna z Jabłonny do Grochowa.
15 lutego o godz. 12.00 w południe, będąc w Zegrzu, gen. Krukowiecki napisał list do gen. Radziwiłła, naczelnego wodza, w którym donosił, że wstrzymał marsz swojej dywizji do Nieporętu i wysłał oddział saperów do Zegrza w celu przyspieszenia budowy mostu:
Stosownie do rozkazu W. Ks. Mości, przez Sztab Główny pod dniem wczorajszym mi objawionego, wieś Nieporęt z przyległościami dywizją mego dowództwa powinienem zając, lecz dowiedziawszy się, że w tem miejscu i pułk 2-gi mazurów ma być umieszczony, przeto mam honor prosić W. Ks. Mość o zawiadomienie mnie, czy mam do Nieporętu udać się, lub go zostawić dla pułku 2-go mazurów; tymczasem wstrzymałem ruch pułku 6-go piechoty linjowej, któren w tej wsi rozlokować się miał.
Oddział saperów z oficerem wysłałem do mostu Zegrze dla dania pomocy w robocie, tam mającej być przedsięwziętej i do tego oddziału kazałem wezwać robotników ze wsi Zegrze. (…)
Dwie i pół godziny później, gen Krukowiecki w następnym liście do NW donosił o dalszych ruchach swej dywizji:
Wskutek odebranych do tej chwili rozkazów W. Ks. Mości z dnia dzisiejszego godziny 10-ej z rana, wydałem potrzebne rozkazy, aby pułkownik Jankowski przyszedł z jednym pułkiem starej jazdy do Pułtuska, przed Pułtuskiem zaś zostawił jeden pułk jazdy nowouformowanej. Dwa działa z artylerji konnej pozostaną przy nim. Resztę tej baterji, t.j. sześć dział ściągam do Zegrza, również i jedną brygadę jazdy z dywizji pułkownika Jankowskiego.
Pułk strzelców konnych byłej gwardji udał się w dniu dzisiejszym do Kobyłki i tam wieczorem stanie.
Półbaterji kapitana Jaszowskiego dałem rozkaz udania się do Łajska w celu połączenia się z drugą jej połową.
Pułk 6-ty piechoty linjowej i 1-sza baterija kapitana Łapińskiego ściągną dzisiaj na noc do Nieporęta.
Jeden bataljon pułku 2-go piechoty linjowej nocować będzie dzisiaj w Zegrzu, a dwa bataljony tegoż pułku są w odwrotnym marszu z Ostrołęki do Zegrza.
Z dołączonego tu w kopii raportu pułkownika Jankowskiego przekonasz się W. Ks. Mość, że jedna brygada jazdy i dwa bataljony pułku 2-go piechoty linjowej i sześć dział podpułkownika Konarskiego, mające być ściągnięte z Ostrołęki i Różana do Zegrza i półbaterji kapitana Jaszowskego, udająca się do Łajska, nie mogą być uważane za należące do jakiegokolwiek bądź ruchu operacji wojennej, jeżeli ta w dniu jutrzejszym nastąpi.
Krzysztof Klimaszewski
Ważniejsze źródła:
R. Łubieński, Generał Tomasz Pomian Hrabia Łubieński, t II, Warszawa/Kraków 1899, s. 46,
K. Lewicki, O 5-tym pułku ułanów imienia Zamoyskich w powstaniu listopadowym, „Przegląd Kawaleryjski” 1937, nr 10 (144),
B. Pawłowski, Źródła do dziejów wojny polsko – rosyjskiej 1930/31 r., t. I , Warszawa 1932,
Archiwum Główne Akt Dawnych, zespół Archiwum Zamojskich, sygn. 2590, s. 407.
Patroni wydawnictwa:
