Pomnik ku czci 28. Pułku Strzelców Kaniowskich ma szczególną historię. Wzniesiony został w 1924 r., przy drodze fortecznej Rembertów – Zegrze (obecnie ulica Kapitana Stefana Pogonowskiego), na wysokości Zamostków Wólczyńskich, niedaleko Wólki Radzymińskiej.
Monument odsłonił w dniu 14 września 1924 r. Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej Stanisław Wojciechowski z udziałem premiera Władysława Grabskiego, arcybiskupa Aleksandra Kakowskiego, który pomnik poświęcił, biskupa Stanisława Galla, oraz generałów Lucjana Żeligowskiego, Władysława Sikorskiego i Wiktora Thommée, pułkownika Kazimierza Jacynika
i kapitana Jerzego Boskiego. W uroczystości brali udział także: prezydent Łodzi, rodzice kapitana Stefana Pogonowskiego, towarzysze broni oraz władze powiatowe, miejskie i gminne.
Pierwotnie był to pomnik w formie niskiego obelisku zwieńczonego kulą z wyrzeźbionym krzyżem Virtuti Militari, na trzech niskich podstawach i cokole z granitowych głazów polnych. Całość została otoczona czterema słupkami prostopadłościennymi połączonymi metalowymi rurami. Obelisk, kulę, podstawy i słupki wykonano z piaskowca. Na trzech ścianach obelisku wykuto inskrypcje z nazwiskami poległych. Podstawę ozdobiono rzeźbą przedstawiającą wieniec, dwie szable i wstęgę.
Pomnik przetrwał II wojnę światową, przepadła jednak wieńcząca go kula i ogrodzenie. Jego elementy zostały silnie postrzelane przez żołnierzy sowieckich, prawdopodobnie w odwecie za klęskę w 1920 r. Szczęśliwie nie został rozebrany w okresie PRL, nie odbywały się jednak przy nim żadne uroczystości patriotyczne. Pierwsze oficjalne obchody odbyły się dopiero w końcu lat 80. XX w. Od tamtej pory, corocznie, 14 sierpnia spotyka się przy nim lokalna społeczność kultywując pamięć o poległych tu bohaterach.
U progu 100. rocznicy Bitwy Warszawskiej pomnik był w bardzo złym stanie technicznym. Cokół, jak i piaskowcowe podstawy, były spękane i pokruszone, co w rzeczywisty sposób zagrażało statyce obiektu. Całość silnie zabrudzona i porażona korozją mikrobiologiczną. Zamiast kuli – obelisk wieńczył nieproporcjonalny krzyż wykonany z piaskowca.
Nieporęckie Stowarzyszenie Historyczne i Gmina Nieporęt podjęły decyzję o przeprowadzeniu gruntownej renowacji pomnika, wraz z odtworzeniem jego wyglądu z okresu międzywojennego, ale z pozostawieniem śladów po ostrzale – pozostałości II wojny światowej.
Stowarzyszenie realizowało to przedsięwzięcie w ramach zadania publicznego pn. „Ochrona zabytków gminy Nieporęt, prace renowacyjno-konserwatorskie pomnika 28. Pułku Strzelców Kaniowskich w Wólce Radzymińskiej”. Zadanie zostało sfinansowane przez Gminę Nieporęt. Wykonaniem prac zajęła się firma Imag Sp. z o. o. wraz z konserwatorem Piotrem Mądrachem. Pomnik został zdemontowany (19 maja 2020 r.) i przewieziony do pracowni kamieniarskiej, gdzie przeszedł szereg zabiegów konserwatorskich i rekonstrukcyjnych. Jego powierzchnie zostały poddane działaniom środków chemicznych w celu usunięcia zielonego nalotu, odpowiednio wycyzelowane i oraz zaimpregnowane. Naprawiony został fundament oraz liczne spękania cokołu. Niektóre bardzo zniszczone elementy zostały wymienione, inne uzupełnione metodą flekowania. Odtworzone zostało także zwieńczenie w postaci kuli z wizerunkiem krzyża Virtuti Militari. Zabezpieczony został ponadto fragment oryginalnej sygnatury autora obelisku: „WYKONAŁ KOZŁOWSKI”. Wokół powstała opaska drenażowa oraz ogrodzenie. Podczas ponownego montażu pomnika, w jego wnętrzu umieszczona została kapsuła czasu.
14 sierpnia 2020 r. podczas gminnych obchodów 100. rocznicy Bitwy Warszawskiej 1920 r. pomnik został ponownie odsłonięty. Jego poświęcenia dokonał Biskup Warszawsko-Praski Romuald Kamiński.
Konrad Szostek
Ważniejsze źródła:
„Świat” 1924, nr 38.
Patroni wydawnictwa:
