Radziwiłłowie pojawili się na ziemi serockiej dopiero w II połowie XIX w. W 1867 r. Maciej Józef Radziwiłł ożenił się z Jadwigą Krasińską, dziedziczką dóbr zegrzyńskich. Członkowie założonej w ten sposób linii rodu parali się głównie zarządzaniem swoimi majątkami ziemskimi na Mazowszu i w Świętokrzyskiem ale niektórzy z nich imali się innych ciekawych zajęć.
Maciej Józef Radziwiłł (1842-1907) pełnił od 1884 r. funkcję kamerjunkiera (młodszego szambelana) na dworze cara Aleksandra III, a od 1902 r. łowczego u Mikołaja II. Nie można zapomnieć o społecznej aktywności księcia. W latach 1900-1905 szefował Towarzystwu Rolniczemu Guberni Warszawskiej, a od 1900 do 1903 r. był prezesem Warszawskiego Towarzystwa Dobroczynności.
Maciej Mikołaj (1873-1920), biznesmen
(zbiory rodz. Radziwiłłów)
Jego syn Maciej Mikołaj (1873-1920), który objął dobra zegrzyńskie po śmierci ojca, realizował się w biznesie prowadzonym w Warszawie. W 1903 r. został akcjonariuszem Towarzystwa Akcyjnego Tramwajów Miejskich w Warszawie, które uzyskało koncesję na budowę i eksploatację sieci tramwajów elektrycznych. Inwestycję realizował niemiecki koncern Siemens i Halske. Radziwiłł działał też w Towarzystwie Akcyjnym Budowy i Eksploatacji Teatrów, dzięki któremu w 1913 r. wybudowano Teatr Polski. Tuż przed śmiercią, będąc udziałowcem spółki „Siła i światło”, zaangażował się w budowę elektrycznej Kolei Młocińskiej biegnącej z Dworca Gdańskiego do Łomianek i Palmir.
Franciszek Pius (1878-1944), naczelnik milicji (zbiory rodz. Radziwiłłów)
Młodszy brat Macieja Mikołaja, Franciszek Pius (1878-1944), w czasie okupacji niemieckiej podczas I wojny światowej, został w 1916 r. komendantem warszawskiej milicji miejskiej i od tej pory nazywano go „książę – milicjant”. W grudniu 1916 r. organizował uroczyste powitanie Legionów Polskich w Warszawie. W 1917 r. został członkiem Tymczasowej Rady Stanu. Po kryzysie przysięgowym w Legionach Polskich – buncie przeciwko Niemcom w lipcu 1917 r. – właśnie on ostrzegł Józefa Piłsudskiego o możliwym aresztowaniu. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości wycofał się z polityki i osiadał w pałacu w Starejwsi koło Wegrowa. Najstarszy syn Macieja Mikołaja Radziwiłła, Krzysztof (1898-1986) był ziemianinem. Przez krótki okres posiadał majątek w Zatorach kupiony wcześniej przez jego ojca. Ostatecznie, po podziale ojcowizny, przypadł mu majątek w Sichowie. Przed wojną był senatorem RP. Po aresztowaniu przez Niemców w 1940 r., do końca wojny przebywał w kilku obozach koncentracyjnych. W Mathausen poznał i zaprzyjaźnił się z Józefem Cyrankiewiczem, działaczem socjalistycznym, a potem komunistycznym. Po wojnie, gdy Radziwiłłowi odebrano majątek, Cyrankiewicz ułatwił mu objęcie stanowiska szefa protokołu dyplomatycznego. Krzysztof został też posłem na Sejm Ustawodawczy z ramienia Stronnictwa Demokratycznego. Ostatecznie poświęcił się pracy tłumacza literatury niemieckiej. Warto dodać, że jego córka Anna (1939-2009), była po zmianie ustrojowej senatorem i wiceministrem edukacji w rządach solidarnościowych. Dwaj młodsi brata Krzysztofa, Artur (1901-1939) i Maciej (1905-1994), szukali szczęścia za granicą. Pierwszy, po nieudanej próbie zarządzania rodzinnymi majątkami ziemskimi, wyjechał do Indochin, gdzie zarządzał plantacją kauczuku, ale potem wrócił i objął majątek w Rytwianach. Z kolei Maciej, przedwojenny właściciel majątku w Słupi, zaraz po wyjściu z oflagu w Murnau w 1945 r. wyjechał z żoną do Stanów Zjednoczonych. Został tam lektorem języka polskiego na uniwersytecie kalifornijskim w Berkeley.
Konstanty Mikołaj (1902-1944), ziemianin (zbiory rodz. Radziwiłłów)
Ostatni z braci Radziwiłłów, Konstanty (1902-1944), zajmował się wyłącznie zarządzaniem majątkiem zegrzyńskim, który w 1939 r. zajęli Niemcy. Konstanty został zabity przez Niemców w Zegrzu 14 września 1944 r. Po wojnie majątek znacjonalizowano i żona Maria oraz trzej synowie, musieli sobie radzić w komunistycznej Polsce. Dzisiejsi członkowie rodu Radziwiłłów zajmują się przed wszystkim biznesem, ale też działalnością społeczną.
Konstanty Mikołaj (ur. 1958), polityk (zbiory rodz. Radziwiłłów)
Konstanty Radziwiłł (ur. 1958) jest politykiem – był ministrem zdrowia a obecnie jest wojewodą mazowieckim.
Mirosław Pakuła
Ważniejsze źródła:
1. Internetowy Polski Słownik Biograficzny,
2. M. Pakuła, Konstanty Radziwiłł. Bohater z ziemi serockiej, Serock 2009,
3. K. Radziwiłł, Pamiętniki, Warszawa 2000.
