18 października 2015 roku weszła w życie ustawa z dnia 20 marca 2015 roku o zmianie ustawy Kodeks Cywilny oraz niektórych innych ustaw, która znacząco modyfikuje skutki braku oświadczenia woli spadkobiercy.
Podstawową kwestią, od której zacząć należy jakiekolwiek rozważania o spadku, jest fakt, iż – ku utrapieniu spadkobierców- nie składa się on tylko z aktywów, czyli wartości powiększających nasz majątek. W większości przypadków wraz ze spadkiem otrzymujemy pasywa – długi. Niejednokrotnie nie wiadomo, czy scheda spadkowa, którą obdarzy nas po śmierci spadkodawca, jest zadłużona. W celu uniknięcia wielu problemów z tym związanych ustawodawca wyszedł polskiemu społeczeństwu naprzeciw i zmienił przepisy dotyczące ustawowych skutków braku oświadczenia spadkobiercy w przedmiocie przyjęcia bądź odrzucenia spadku.
Stan prawny wskazuje spadkobiercom trzy możliwości co do zajęcia stanowiska a’propos dziedziczonego spadku. Po pierwsze, mogą oni przyjąć spadek bez ograniczenia odpowiedzialności za długi, tzw. przyjęcie proste. Po drugie, mają możliwość przyjęcia tegoż spadku z ograniczeniem odpowiedzialności jedynie do wysokości wartości ustalonej w inwentarzu stanu czynnego spadku, tzw. przyjęcie z dobrodziejstwem inwentarza. Trzecią opcją jest po prostu odrzucenie spadku. Skuteczność tychże oświadczeń uzależniona jest jednak od zachowania 6-miesięcznego terminu do ich złożenia, który swój bieg rozpoczyna od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swojego powołania.
Nie szkodzi za bardzo
Dotychczasowy stan prawny w momencie braku takiego oświadczenia wskazywał na stosowanie fikcji tzw. prostego przyjęcia, a więc wraz z ryzykiem nieograniczonej odpowiedzialności za długi spadkodawcy, również swym majątkiem osobistym. Wyjątkowo zasady tej nie stosowano w momencie, gdy spadkobiercą była osoba niemająca pełnej zdolności do czynności prawnych albo osoba, co do której istnieje podstawa do całkowitego ubezwłasnowolnienia, bądź też osoba prawna – w ich przypadku „milczenie” powodowało dziedziczenie z dobrodziejstwem inwentarza. W świetle art. 1016 KC w ten sam sposób dziedziczyli również współspadkobiercy w sytuacji gdy chociażby jeden z nich złożył oświadczenie o przyjęciu spadku z ograniczeniem odpowiedzialności za długi. Autor projektu tejże ustawy sam wskazał na fakt, iż przepisy te stanowiły „swoistą pułapkę” zastawioną na spadkobierców, którzy często nie zdawali sobie sprawy z doniosłych skutków prawnych swojej bierności. Ustawodawca skłonił się więc ku myśli wyrażonej w paremii: ignorantia iuris non nocet, a więc nieznajomość prawa nie powinna w tym przypadku tak bardzo szkodzić.
Sprzyjają spadkobiercom
Dotychczasowy stan prawny spotykał się z szeroką krytyką, albowiem spadkobiercy wskutek niewiedzy nie byli świadomi konsekwencji prawnych bierności w przedmiocie złożenia oświadczenia co do przyjęcia bądź odrzucenia spadku. Można rzec, iż ustawodawca odwrócił o 180 stopni zasady, które dotychczas stosowano w tej materii. W świetle nowych przepisów brak oświadczenia spadkobiercy o przyjęciu bądź odrzuceniu spadku w terminie 6 miesięcy od dnia, w którym dowiedział się o tytule swego powołania, skutkować będzie fikcją przyjęcia spadku z ograniczeniem odpowiedzialności za długi spadkowe (tzw. przyjęcie z dobrodziejstwem inwentarza). Najogólniej rzecz ujmując – to, co było dotąd wyjątkiem, stało się zasadą. Ustawodawca zniósł odstępstwa i zrównał w tym samym zakresie wszystkim spadkobierców. Wobec powyższego bezprzedmiotowy stał się art. 1016 KC, który wykreślono. Nowa regulacja niewątpliwie sprzyja interesom spadkobierców, albowiem dostęp wierzycieli spadkodawcy do ich osobistego majątku został znacznie ograniczony.
Wykaz
Kolejną zmianą, o której także należy wspomnieć, jest wprowadzenie instytucji wykazu inwentarza. W świetle poprzednio obowiązujących przepisów, w momencie przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza to komornik, działając na podstawie postanowienia sądu, dokonywał spisu inwentarza, w którym ustalano wartość stanu czynnego spadku. Była to swego rodzaju granica pieniężnej odpowiedzialności za długi spadkowe. Owa działalność komornika wiązała się z dodatkowymi kosztami dla spadkobierców. Obecnie oni sami, jak również zapisobierca windykacyjny i wykonawca testamentu mogą sporządzić prywatny wykaz inwentarza, posługując się urzędowym formularzem. Nie jest to ich obowiązek, ale przysługujące uprawnienie, z którego oczywiście skorzystać nie muszą, jednak niewątpliwie leży to w ich interesie. Co istotne, wykaz ma być sporządzony starannie i z największą szczegółowością. Ustawodawca ku przestrodze zaznaczył, iż podstępne pominięcie w wykazie przedmiotów należących do spadku lub przedmiotów zapisów windykacyjnych skutkować będzie powrotem do odpowiedzialności bez ograniczeń z majątku osobistego spadkobiercy, a więc tak jak przy przyjęciu spadku wprost. Wprowadzenie tej instytucji pozwoli ograniczyć formalności, jak też będzie mniej kosztowne niż obligatoryjne sporządzanie spisu inwentarza.
Podsumowując, należy korzystnie ocenić zmiany wprowadzone przez ustawodawcę. Są one bez wątpienia wyrazem zwiększenia zaufania do obywateli, albowiem w sposób pełniejszy zabezpieczają interes spadkobierców i dają im większą gwarancję bezpieczeństwa finansowego. Niewiedza oraz nieznajomość prawa nie będzie pociągała za sobą już tak daleko idących skutków prawnych, dzięki czemu ochrona własnego majątku przed wierzycielami spadkodawcy stanie się mniej kosztowna. Słowem zakończenia należy jednak zaznaczyć, iż nowe zasady stosowane będą jedynie co do spadków otwartych od dnia wejścia w życie ustawy, a więc 18 października 2015r. Do spadków otwartych wcześniej nadal stosowane będą dotychczasowe przepisy, a więc bez uwzględnienia wyżej wymienionych zmian.
Kancelaria Prawna Małgorzata Partyka
ul. Szara nr 14, lok. 38
00-420 Warszawa
tel.: (22) 394 54 74, 0 535 341 818
