W 2014 roku Starostwo Powiatowe w Legionowie stworzyło na terenie powiatu turystyczny szlak patriotyczny „Polski Walczącej”. To ponad 140 km ścieżek poprowadzonych przez 78 miejsc i obiektów historycznie związanych z walką Polaków o niepodległość. Szlak podzielony jest na trzy trasy: czarną, czerwoną i zieloną.
Opisaliśmy już szlaki czarny i zielony teraz prezentujemy ostatni, czerwony. Jego opisy pochodzą z przewodnika „Turystyczny szlak patriotyczny Polski Walczącej” wydanego przez Starostwo Powiatowe w Legionowie.
Szlak czerwony – północny
Szlak ten położony jest na terenie gmin Wieliszew i Serock, liczy sobie nieco ponad 25 km. Trasa wiedzie przez tereny nad jeziorem, rezerwaty, pola i łąki. To propozycja wycieczki idealna także dla rowerzystów.
Wycieczkę rozpoczynamy na rondzie w Wierzbicy (pierwsze wzmianki o wsi pochodzą z 1349 roku), gdzie znajduje się kapliczka z 1863 roku przypominająca o walkach Powstania Styczniowego (1). W jej pobliżu znajdował się dwór gen. Kazimierza Małachowskiego. Tu wraz z żoną osiedlił się w 1820 roku. 11 lat później generał jako wódz naczelny Powstania Listopadowego musiał wraz z żoną wyemigrować do Francji. Ich majątek w Wierzbicy skonfiskował rząd i 1836 roku wystawiono go na licytację.
Dalej podążamy wzdłuż Pułtuskiej, skręcamy w lewo w ulicę Czeską i tam przy stanicy wędkarskiej na prywatnym terenie mieści się pomnik w miejscu dawnego kirkutu żydowskiego (2). Został on założony w I połowie XIX wieku i zniszczony przez Niemców w 1940 roku. Z nagrobków zbudowano schody tarasu widokowego na grodzisku. W latach 90′ najlepiej zachowane macewy przewieziono na teren ośrodka Narew i złożono w sąsiedztwie dawnego kirkutu. Najstarszy zachowany fragment macewy pochodzi z 1824 roku. Kolejnym punktem są Wały Napoleońskie (3). Przy boisku sportowym przy ul. Pułtuskiej dobrze zachował się bastion ziemny. Rozkaz o rozpoczęciu prac nad umocnieniami w Serocku wydał Napoleon w 1807 r. Wał ten stanowił element trójkąta twierdz Warszawa – Serock – Modlin, który osłaniał armię napoleońską i chronił przeprawy na Narwi. Z zapisków wiemy, że 10 grudnia 1912 roku Napoleon podczas odwrotu spod Moskwy zatrzymał się w Serocku i oglądał tam umocnienia twierdzy.
Aby dotrzeć do kolejnych punktów, musimy kierować się na rynek w Serocku. Tam odwiedzamy kościół (4), który jest najstarszym w powiecie legionowskim zabytkiem architektury. Wybudowany został w latach 1524 – 1530. Z historią tej budowli mocno związana jest postać proboszcza ks Franciszka Kuligowskiego, którego grób znajduje się przy świątyni. Proboszcz w 1945 roku polecił zamalować ścianę, na które widniało malowidło przedstawiające śmierć księdza Skorupki. Duchowny obawiał się, że dzieło to może spowodować zarekwirowanie świątyni przez komunistów. Ksiądz Kuligowski poza działalnością w Serockiej parafii w latach 1904 0 1905 wykładał w szkołach, ale został z nich usunięty przez władze rosyjskie za szerzenie idei patriotycznych. W 1940 roku był więźniem niemieckiego obozu w Działdowie, a po wojnie znany był z antyreżimowych wystąpień.
Z kościoła udajemy się do ratusza, na którym znajduje się tablica poświęcona pamięci poległych i pomordowanych mieszkańców Serocka (5). Spuszczając wzrok z napisów na tablicy warto rozejrzeć się po pięknym Serockim rynku. Miejsce to było świadkiem wielu wydarzeń historycznych. Był to też punkt zbiórek Polaków wywożonych na roboty do Niemiec, a o świcie 5 grudnia 1939 roku zgromadzono tu 2,5 tys. Żydów, których dalej rozlokowano po gettach i obozach.
Następnie kierujemy się do miejsca po dawnej synagodze (6) przy ul. 11 Listopada. Świątynię wybudowano na przełomie XIX i XX wieku. W 1939 roku Niemcy zniszczyli część jej wyposażenia, a budynek wykorzystali do przetrzymywania zakładników i więźniów. W maju 1940 Niemcy utworzyli tu obóz przejściowy i obóz karny, który funkcjonował do 1944 roku. Przez obóz przewinęło się kilkuset więźniów, którzy wykorzystywani byli do pracy w folwarkach w Jadwisinie i Pobyłkowie.
Wychodzimy z rynku i kierujemy się w stronę ul. Pułtuskiej. Tam na rogu z ul. Kościuszki znajduje się miejsce bombardowania w 1939 roku (7). Teraz stoi tam Dom Towarowy Wodnik, wtedy duża kamienica należąca do jednej z najbardziej znanych rodzin żydowskich, Rosenbergów. W chwili, kiedy na budynek spadła bomba, chroniło się w niej blisko 100 miejscowych Żydów i uciekinierów z Nasielska. Zginęło wtedy około 70 osób.
Kolejnym punktem jest kamienica Konrada Bocka (8) przy ul. Wyzwolenia 31. Obecnie mieści się tu Integracyjne Centrum Opieki, Wychowania, Terapii KKWR. Dom ten wybudowano 1931 roku dla lekarza Konrada Bocka, uczestnika wojny 1920 roku. Ten serocki doktor pomimo niemieckiego pochodzenia odmówił współpracy z hitlerowcami. Był więziony na Pawiaku i rozstrzelany w 1943 roku. Po II wojnie światowej w kamienicy mieścił się ośrodek zdrowia, który prowadził gen. Hubicki, piłsudczyk, działacz POW, a nawet osobisty lekarz Piłsudskiego.
Dalej kierujemy się na południe i docieramy do cmentarza (9) założonego w 1809 roku. Jego ponad 200-letnia historia kryje groby wielu postaci wsławionych dla Polski. Nieco za cmentarzem, po drugiej stronie ul. Wyzwolenia, na prywatnej działce znajduje się miejsce egzekucji ludności w wąwozie przy ul. Rybaki (10). Tutaj 29 lutego 1941 roku hitlerowcy rozstrzelali 21 osób z konspiracyjnej organizacji „Gotów”. Grupę tę stanowiła młodzież z okolicznych terenów. Powstała ona w wyniku prowokacji agenta gestapo, działającego pod przykryciem zakonnika w kościele w Woli Kiełpińskiej. W listopadzie 1940 roku podczas jednej ze zbiórek hitlerowcy aresztowali większość członków. Po przesłuchaniach i torturach w więzieniu w Pułtusku, rozstrzelono ich w serockim wąwozie. Na świadków egzekucji Niemcy wyznaczyli ku przestrodze sołtysów okolicznych wsi. Ciała spoczywały tutaj do 1957 roku, kiedy to przeniesiono je na pobliski cmentarz.
Aby dotrzeć do kolejnego miejsca, kierujemy się ul. Rybaki i tam przy posesji nr 51 mijamy dom, w którym w 1948 roku gościł i malował Pablo Picasso. Dochodzimy do Rezerwatu Jadwisin, gdzie nad skarpą znajduje się pałac Radziwiłłów z 1898 roku (11). Obiekt ten jest jednak niedostępny dla turystów. Ostatnim właścicielem pałacu przed wojną był Konstanty Mikołaj Radziwiłł, który 14 września 1944 roku został rozstrzelany w Zegrzu i to właśnie w tym miejscu czeka na nas kolejny punkt wycieczki (12). Do pamiątkowej tablicy dojdziemy po uzgodnieniu telefonicznym z oficerami Sekcji Wychowawczej Centrum Szkolenia Łączności, tel. 261 883 612. W pobliżu, również na terenie koszar CSŁiI, znajdziemy tablicę upamiętniającą żołnierzy łączności zgładzonych na Wschodzie (13). Następnie ulicą prowadzącą między sadami i łąkami kierujemy się do Woli Kiełpińskiej i po 4 kilometrach docieramy do cmentarza (14), który został wytyczony w 1893 roku. Kolejnym punktem jest kościół w Woli Kiełpińskiej (15) wzniesiony w latach 1894 – 1899. Ostatnim punktem na naszej trasie jest fort carski z początku XX wieku w Dębem (16). Jest on jednym z lepiej zachowanych obiektów carskiej sztuki fortyfikacyjnej w powiecie legionowskim.
