Depresja nie dotyka wyłącznie ludzi dorosłych. Coraz częściej mówi się o zaburzeniach nastroju u dzieci i młodzieży.
Depresję stwierdza się u 2% dzieci (zarówno dziewczynek i chłopców) oraz nawet u 8% nastolatków (częściej chorują dziewczęta). Niepokoi fakt, że zachorowanie na tę chorobę w dzieciństwie niesie duże ryzyko wystąpienia jej w dorosłości. Jak rozpoznać symptomy depresji u dziecka lub nastolatka i jak jej zapobiegać?
Objawy depresji u dzieci i młodzieży
U osób nieletnich rzadko występują typowe objawy stanów depresyjnych, jakie zauważamy u osób dorosłych. Manifestacja objawów zależy od etapu rozwoju dziecka.
U dzieci w wieku przedszkolnym zaburzenia depresyjne wyrażają się przez postawę zewnętrzną – maluch ma zgarbioną postawę ciała, niedbały ubiór i smutny wyraz twarzy. Sprawia wrażenie dziecka „przeźroczystego”, które zajmuje się sobą nie dopuszczając do siebie nikogo. W nastroju dominują apatia, senność, brak energii oraz drażliwość w momencie gdy dziecko jest zapraszane do kontaktu. Zwykle spędza czas samotnie, odsuwa się od rówieśników. Dziecko z depresją charakteryzuje niskie poczucie własnej wartości, lęk przed wyzwaniami i porażką (nawet najmniejszą np. zabrudzenie się, nieprawidłowe wykonanie polecenia pani w przedszkolu). Słabsza jest koncentracja uwagi. Niekiedy depresja dziecka manifestuje się poprzez dolegliwości psychosomatyczne (bóle brzucha, głowy, zaparcia, biegunki). Dziecko może mieć problemy z zasypianiem, spokojnym snem, moczeniem nocnym. Występują zaburzenia łaknienia, stąd dzieci chudną lub przybierają na wadze.
U dzieci szkolnych z depresją wiążą się objawy somatyczne (bóle brzucha, głowy, duszności), jak również zmienność nastroju, płaczliwość i brak ekspresji radości. Charakterystyczna jest też odmowa uczęszczania do szkoły i potrzeba bycia z rodzicami. Zwykle depresja powoduje pogorszenie wyników w nauce oraz zmniejszenie samooceny. Dzieci izolują się od rówieśników, nie mają bliskiej osoby. W nastroju dominuje apatia, jednak część dzieci ma tendencje do nasilenia zachowań agresywnych i skłonności opozycyjno-buntowniczych.
U nastolatków nastój depresyjny jest poniekąd związany z okresem dojrzewania, który charakteryzuje się zmianami biologicznymi (głównie hormonalnymi) oraz psychicznymi (dojrzewanie procesów myślenia i rozumienia świata zewnętrznego, dostrzeganie problemów i ograniczeń swoich i osób bliskich). To powoduje, że w nastroju nastolatka dominuje smutek, poczucie bezsensu i pesymizm. Jak więc rozróżnić naturalny dla nastolatka nastrój a rozpoczynającą się depresję? O zaburzeniach depresyjnych możemy myśleć, gdy obniżonemu nastrojowi towarzyszą niska samoocena, zmniejszenie apetytu, uczucie lęku, przejawy autoagresji. Skutkuje to nierzadko problemami w szkole, sięganiem po używki, a nawet ucieczkami z domu i próbami samobójczymi.
Przyczyny depresji
Nie można wskazać jednej konkretnej przyczyny, która odpowiada za wystąpienie depresji u dziecka. Uważa się, że do zachorowania dochodzi w wyniku współdziałania czynników biologicznych, psychogennych i środowiskowych. Wśród czynników biologicznych wskazuje się na uwarunkowania genetyczne, zaburzenia funkcjonowania układu nerwowego i hormonalnego. Czynniki psychogenne to inaczej mówiąc konstrukcja psychiczna danej osoby. Wrażliwość, perfekcjonizm, pesymizm, słaba odporność na stres sprawiają, że wzrasta ryzyko wystąpienia depresji. Bardzo istotną, często kluczową, rolę odgrywają czynniki środowiskowe, czyli sytuacja życiowa danego dziecka. Duży wpływ na zachorowanie na depresję mogą mieć: utrata ukochanej bliskiej osoby z powodu śmierci lub rozstania (np. rozwodu rodziców), konflikty i przemoc w rodzinie, choroba przewlekła któregoś z rodziców, nadużywanie alkoholu lub innych substancji psychoaktywnych przez członków rodziny, osamotnienie i brak czasu dla dziecka, wrogość emocjonalna i odrzucenie przez opiekunów. Bardzo często zdarza się, że trudna sytuacja życiowa u dziecka z predyspozycjami biologicznymi lub charakterologicznymi wywołuje depresję. I tak śmierć bliskiej osoby łatwiej zniesie dziecko ze skłonnością do optymizmu, pozytywnego myślenia i lubiące towarzystwo innych niż dziecko pesymistyczne, zamknięte w sobie i wrażliwe.
Rozpoznanie i leczenie depresji u dzieci
Niesłychanie ważne jest wczesne rozpoznanie symptomów depresji u dziecka. Lepiej skonsultować się z psychologiem szkolnym, psychoterapeutą lub lekarzem pediatrą, gdy zauważymy pierwsze objawy obniżenia nastroju (trwająca dłużej niż dwa tygodnie apatia, spadek aktywności, zamknięcie w sobie). Gdy specjalista zdiagnozuje depresje, konieczna jest pomoc psychoterapeutyczna, często dla dziecka i całej rodziny. Czasami istnieje potrzeba włączenia farmakoterapii (zwłaszcza w przypadkach nastolatków przejawiających zachowania ryzykowne i mających za sobą próby samobójcze). Psychoterapia z zaangażowaniem bliskich oraz wsparcie dziecka na co dzień przez rodzinę, środowisko szkolne i rówieśnicze często prowadzi do wyleczenia i pozwala na powrót do prawidłowego funkcjonowania na co dzień.
Martyna Pałaszewska
psycholog, psychoterapeuta
tel. 501 506 793
