Zastanawiając się na temat tego, czym właściwie jest fizjoterapia lub innymi słowy rzecz ujmując – rehabilitacja, często przychodzi nam do głowy obraz specjalistki lub specjalisty stojących nad nami i kontrolujących to, w jaki sposób wykonujemy jakieś konkretne ćwiczenia ruchowe. Kolejnym, zapewne szybko pojawiającym się w naszej głowie, skojarzeniem z pojęciem fizjoterapii jest osoba, która wykonuje tajemnicze zabiegi manualne na naszym ciele, czasami nie do końca komfortowe i przyjemne, ale w jakiś magiczny sposób sprawiające, że uporczywe do momentu wizyty uczucie bólu, znika i nigdy nie wraca.
Sytuacja może skomplikować się, gdy ktoś zapyta nas a czym, w takim razie, zajmuje się fizjoterapeuta dziecięcy? Czy to po prostu ta sama osoba, która zadaje konkretne ćwiczenia, pilnuje ich wykonania oraz przeprowadza zabiegi manualne, z tą różnicą, że swoje polecenia i działania kieruje do dziecka? Można byłoby takie uproszczenie z powodzeniem, wobec wielu przypadków fizjoterapii dziecięcej, zastosować. Natomiast, co w sytuacji, w której dziecko nie jest (w miarę) posłusznym i rezolutnym siedmiolatkiem tylko kilkumiesięcznym niemowlęciem? Lub dzieckiem z problemami związanymi z przetwarzaniem bodźców sensorycznych, które uniemożliwiają mu skupienie się, albo dzieckiem, które na co dzień porusza się na wózku i jego zdolność do wykonywania czynności ruchowych jest w znacznym stopniu ograniczona?
Każde z wyżej wymienionych przypadków wymaga innego zestawu kompetencji, a nawet cech charakteru fizjoterapeuty, który pragnie się zajmować tego typu pacjentami. Wszystkie natomiast mają jeden wspólny mianownik – sposób realizacji zabiegów i ćwiczeń z takimi osobami będzie się znacząco różnił od tego, w jaki sposób wygląda prowadzenie rehabilitacji dorosłego pacjenta.
Fizjoterapia dla dzieci i niemowląt – na czym polega?
Najogólniej rzecz ujmując, fizjoterapeuta dziecięcy przede wszystkim ma za zadanie wspierać prawidłowy rozwój sensomotoryczny swojego pacjenta. To główna różnica pomiędzy usprawnianiem dorosłego człowieka i dziecka. W przypadku osoby niedojrzałej sensorycznie i motorycznie należy mieć na uwadzę przede wszystkim limitacje związane z niedojrzałością poszczególnych układów ruchowo-czuciowych pacjenta. Innymi słowy, pracując z dziećmi zawsze trzeba mieć na uwadze, że pomimo ogromnej (w porównaniu z osobą dorosłą) plastyczności mózgu, dziecko ma dużo większe “prawo” wykonywać pewne zadania w sposób niedoskonały i nieskoordynowany. Drugim istotnym czynnikiem silnie wpływającym na charakter pracy fizjoterapeuty dziecięcego, są limitacje poznawcze jego pacjentów.
Świadomy fizjoterapeuta dziecięcy wie, że jego pacjent, ze względu na niedojrzałość ośrodkowego układu nerwowego, pewnych rzeczy ma prawo po prostu nie rozumieć. Zapewne wielu fizjoterapeutów pracujących z osobami dorosłymi zgodzi się z tym, że nie raz i nie dwa niezwykle trudno jest dojrzałemu człowiekowi wyperswadować zasadność ćwiczeń i zabiegów, które są mu proponowane. Tym bardziej, należy wziąć za pewnik to, że pacjent, który jest dzieckiem, raczej nie zrozumie uzasadnienia dla tego, że powinien raz w tygodniu lub częściej spotykać się fizjoterapeutą, które jest umocowane w potrzebie wsparcia jego rozwoju neuromotorycznego.
Jedno jest pewne, zarówno dziecko jak i dorosły potrzebują odpowiedniej motywacji zarówno do tego, aby wykonać zadanie wykraczające poza ich pojęcie komfortu a czasami nawet poza aktualne możliwości motoryczne, jak i poddać się często nie do końca przyjemnym zabiegom manualnym. Oczywistym zatem jest, że charakter tej motywacji i sposób jej zaprezentowania będą znacząco od siebie odbiegały, w zależności od tego, czy jej adresatem będzie dziecko czy osoba dorosła.
W przypadku ludzi dojrzałych, znających już zarówno możliwości swojego ciała jak i wymogi, które stawia przed nimi funkcjonowanie w życiu codziennym, niezwykle istotnym będzie umocowanie celu fizjoterapii w uzyskaniu (lub odzyskaniu) konkretnej zdolności ruchowej lub najzwyczajniejsze w świecie, pozbycie się uczucia bólu podczas danego ruchu. Dzieci z kolei, naturalnie unikają dyskomfortu, uczucia bólu i poczucia zagrożenia związanego z niemożliwością wykonania jakiejś czynności. Oczywiście, w przypadku terapii ruchowej dziecka, jednym z najważniejszych celów jest poprawa, uzyskanie lub zmodyfikowanie jakiejś konkretnej zdolności ruchowej, niezbędnej do funkcjonowania na co dzień. Natomiast gwarancją zaangażowania młodego pacjenta będzie przede wszystkim jego poczucie bezpieczeństwa i dobra zabawa. I to stanowi zarówno najistotniejszą cechę fizjoterapii dziecięcej, jak i stawia największe wyzwanie przed fizjoterapeutą, który zdecydował się w ramach swojej pracy, pomagać najmłodszym pacjentom.
Metody rehabilitacji dzieci
Analizując zagadnienie fizjoterapii pediatrycznej warto zaznaczyć, że zbiór pacjentów, którymi zajmuje się fizjoterapeuta dziecięcy nie stanowi jednolitej grupy, składającej się po prostu z osób, które nie są dorosłe i które potrzebują rehabilitacji. Dzieci borykają się przecież z różnymi problemami, od kwestii związanych z zaburzeniami rozwoju postawy ciała, przez problemy z przetwarzaniem informacji sensorycznych, na dysfunkcjach związanych z zaburzeniami neurologicznymi lub genetycznymi kończąc. A to i tak nie wyczerpuje tematu, jakim jest złożoność potrzeb pacjentów fizjoterapeuty pediatrycznego.
Zatem, żeby móc odpowiednio precyzyjnie i w sposób kompetentny odpowiedzieć na potrzeby terapeutyczne dzieci, zostało powołanych do życia wiele metod terapeutycznych, mających na celu usystematyzowanie zagadnień i technik związanych z poszczególnymi rodzajami zaburzeń, występujących wśród dzieci.
Najprostszym podziałem metod terapeutycznych dla dzieci jest ten, który dzieli metody na:
- Metody neurofizjologiczne, czyli wspomagające rozwój układu neuromotorycznego poprzez odpowiednią stymulację ruchową. Metody te będą wykorzystywane w celu wsparcia rozwoju motorycznego niemowląt jak i usprawniania dzieci z niepełnosprawnością ruchową. Najczęściej stosowanymi w tym przypadku metodami są metoda NDT (Neuromuscular Development Treatment) Bobath oraz metoda Vojty.
- Metody związane ze wsparciem rozwoju sensorycznego – zbiór technik, ćwiczeń i zabiegów mających na celu wspomaganie rozwoju dzieci z zaburzeniami przetwarzania sensorycznego. W swoim założeniu mają na celu zrównoważenie pracy układów zmysłu tak, aby ułatwić dziecku funkcjonowanie w środowisku. Metody te są wykorzystywane zarówno w obszarze stricte rehabilitacyjnym jak i pedagogiczno-psychologicznym. Czołową metodą w tym przypadku jest metoda Integracji Sensorycznej wg dr A. Jean Ayres.
- Metody ukierunkowane na wspomaganie rozwoju prawidłowej postawy dziecka – to zbiór technik i ćwiczeń zorientowanych na poprawę wzorca posturalnego, czyli innymi słowy – ułożenie elementów ciała dziecka w przestrzeni. Są to, dostosowane do wieku pacjenta, zestawy ćwiczeń i zabiegów manualnych, których nadrzędnym celem jest zniwelowanie nieprawidłowości posturalnej i nauka prawidłowego wzorca postawy dla dziecka w wieku rozwojowym. Do tego zbioru z powodzeniem można zaliczyć metodę FITS (funkcjonalna indywidualna terapia skolioz), metodę Trójpłaszczyznowej Terapii Stóp, Trójpłaszczyznową Terapię Skolioz, metodę Vojty ukierunkowaną na korekcję postawy ciała i wiele innych zweryfikowanych naukowo metod korekcji wad postawy.
Abstrahując jednak od tego jaką metoda posługuje się terapeuta i jakimi dyplomami może pochwalić się w swoim szkoleniowym portfolio, nic nie zastąpi najcenniejszego narzędzia do pracy z dziećmi, jakim jest odpowiednie podejście. Najmłodsi pacjenci to bardzo często bardzo wymagająca grupa klientów, każdy z nich ma inne potrzeby, inne preferencje i inny temperament. Dla tego też nie ma jednej jedynej, właściwej metody, która pozwoliłaby na swobodne i powtarzalne stosowanie jej wobec każdego dziecka. W pracy fizjoterapeuty, który pracuje zarówno z dorosłym jak i dzieckiem, liczy się przede wszystkim empatia, zdolność logicznego myślenia, wyciągania odpowiednich wniosków oraz umiejętność łączenia ze sobą różnych metod tak, aby jak najlepiej pomóc swojemu podopiecznemu.
Jak wygląda rehabilitacja niemowląt?
W samej i tak już bardzo złożonej grupie pacjentów – jaką stanowią dzieci, na szczególne wyróżnienie zasługują niemowlęta. Rehabilitacja najmłodszych pacjentów, ze względu na specyfikę fizjologiczną małych dzieci, będzie znacząco różniła się od tej jaką stosuje się wobec dzieci, chociażby w wieku przedszkolnym, czy nawet żłobkowym.Niemowlęta to osoby, które ze względu na bardzo dużą niedojrzałość układów czuciowo-ruchowych wymagają specjalistycznej opieki. Ich rehabilitacja orientuje się najczęściej na wspomaganiu poszczególnych aspektów rozwoju ruchowego na najwcześniejszych etapach.
Podczas wizyty u fizjoterapeuty niemowlę uczy się prawidłowo podnosić główkę, przetaczać się na boki czy podpierać na rękach. Rehabilitacja najmłodszych pacjentów wymaga ogromnej cierpliwości, wyczucia i czułości od fizjoterapeuty. Drugą najważniejszą osobą zaraz po niemowlaku, podczas spotkania z fizjoterapeutą pediatrycznym, jest jego rodzic. To on musi wiedzieć co dokładnie dziecku dolega i w jaki sposób pielęgnować swoją pociechę tak, aby po pierwsze nie pogłębiać istniejących już nieprawidłowości, a następnie wspierać je w dalszym rozwoju.
Fizjoterapia dla dzieci ze spektrum autyzmu
Kolejnym bardzo charakterystycznym obszarem fizjoterapii pediatrycznej jest rehabilitacja dzieci prezentującymi zaburzenia ze spektrum autyzmu. Fizjoterapeuta specjalizujący się w tym obszarze będzie w swojej pracy łączył cechy zarówno rehabilitanta, pedagoga specjalnego jak i psychologa. Fizjoterapia dzieci z zaburzeniami ze spektrum autyzmu wymaga ogromnej cierpliwości i konsekwencji po stronie rehabilitanta. Niezbędnym w tym obszarze jest posiadanie odpowiedniej wiedzy z zakresu przetwarzania bodźców sensorycznych i jego zaburzeń, gdyż to właśnie z tymi problemami najczęściej będą się borykać dzieci należące do tej grupy pacjentów.
Dzieci ze spektrum autyzmu potrzebują przede wszystkim wsparcia całego zespołu terapeutycznego, w którego skład powinien wchodzić fizjoterapeuta, terapeuta zajęciowy, psycholog, pedagog specjalny i lekarz psychiatrii. Dlatego też rehabilitant powinien mieć umiejętność i możliwość komunikowania się z każdym z członków zespołu terapeutycznego tak, aby odpowiednio umieścić swoje działania w kontekście całościowego wspomagania rozwoju dziecka.
Fizjoterapeuta dla dzieci i niemowląt – kompetencje
To, co odróżnia fizjoterapeutę pediatrycznego od tego, który zajmuje się wspomaganiem osób dorosłych, to zestaw kompetencji zarówno merytorycznych jak i charakterologicznych.
Każdy fizjoterapeuta, bez względu na to kim się zajmuje w swojej pracy, powinien ciągle udoskonalać swój warsztat i zasób wiedzy. Fizjoterapeuci pediatryczni oprócz doskonałej znajomości anatomii, fizjologii i biomechaniki powinni posiadać również wiedzę z zakresu pracy układów zmysłów oraz rozwoju psychologicznego dziecka. Zdolności merytoryczne takiego specjalisty powinny być uzupełnione również o umiejętności łatwego nawiązania kontaktu oraz bycie otwartym na przeróżnego rodzaju niespodzianki czekające ze strony małych pacjentów. Fizjoterapeuta pediatryczny powinien odznaczać się w końcu nadzwyczajną cierpliwością, tak bardzo potrzebną w stosunku do swoich nie zawsze posłusznych podopiecznych.
Sumując powyższe, łatwo dojść do wniosku, że praca w charakterze fizjoterapeuty dziecięcego nie jest dla każdego. Natomiast jeżeli już uda się znaleźć specjalistę łączącego wyżej opisane umiejętności merytoryczne i interpersonalne, można mieć wtedy pewność, że ma się do czynienia z kimś, kto jest właściwą osobą na właściwym miejscu i z pełnym zaufaniem oddać mu pod opiekę terapeutyczną swoją pociechę.
Sprzęt do rehabilitacji dzieci
Do wykonywania czynności związanych z rehabilitacją małych pacjentów, jak w każdym innym przypadku, niezbędny jest odpowiedni sprzęt. Ten wykorzystywany do pracy z dziećmi będzie oczywiście znacząco różnił się od tego, który jest używany podczas usprawniania osób dorosłych.
Najważniejszym narzędziem do pracy z dzieckiem jest oczywiście zabawka. Niekoniecznie w dosłownym tego słowa znaczeniu. Dla naszego dziecka zabawką może być dosłownie wszystko, zarówno figurka ulubionej postaci z bajki jak i specjalistyczna poduszka do ćwiczeń równoważnych. Najważniejszym zadaniem fizjoterapeuty jest tak wykorzystać sprzęt, którego używa, aby poprzez zabawę i sprawianie dziecku radości, spełniał również rolę terapeutyczną.
Łatwo dojść do wniosku, że nie liczy się to jakiego sprzętu fizjoterapeuta używa, ale jak go używa. Niezbędnym narzędziem podczas ćwiczeń z dzieckiem może okazać się specjalistyczna platforma równoważna, gumowy skoczek w kształcie konia, trampolina jak i zwyczajna łyżka kuchenna. Wszystko jest ściśle zależne od tego, co terapeuta chce osiągnąć poprzez dane ćwiczenie i jaki aspekt funkcjonalny dziecka chce usprawnić. Na nic nie zda się jednak najlepiej wyposażony gabinet oraz szafa pełna przeróżnych zabawek i ciekawych przedmiotów, jeżeli nie zostaną one użyte w atrakcyjny dla dziecka sposób. Na przykład w kontekście jakiejś zabawy związanej z zainteresowaniami małego pacjenta.
Podsumowanie
Fizjoterapia dziecięca to bardzo specyficzny obszar rehabilitacji. Wymaga od fizjoterapeuty nie tylko specjalistycznej wiedzy. To też konieczna umiejętność zarówno posługiwania się konkretnymi metodami jak łączenia ich, w celu stworzenia odpowiednich algorytmów działań dla małego pacjenta. Sam wiek pacjenta i ogólna charakterystyka jego problemów determinuje znaczące różnice pomiędzy tym jak fizjoterapia pediatryczna będzie wyglądała w poszczególnych przypadkach.
Fizjoterapeuta dziecięcy powinien wreszcie odznaczać się pewnymi niezbędnymi cechami charakteru, pozwalającymi mu zbudować relację ze swoim pacjentem i odpowiednio zmotywować go do wykonywania zadań przewidzianych w procesie usprawniania. Nie jest to praca dla każdego. Natomiast każdy, kto podejmuje się z powodzeniem tego typu profesji jest osobą z pewnością godną zaufania rodzica, który decyduje się powierzyć mu opiekę nad stanem zdrowia swojego dziecka.
Artykuł powstał we współpracy z poradnią dziecięcą GUSTAV z Warszawy. Sprawdź ofertę fizjoterapii dzieci na stronie https://gustav.pl/services/fizjoterapia-dziecieca/.
