Twoje dziecko często nie odpowiada na pytania w szkole, nie bierze udziału w zabawach a podczas spotkania obcych jest wycofane? Prawdopodobnie cierpi na zaburzenie mowy, jakim jest mutyzm wybiórczy. Dziecko z tym zaburzeniem w pewnych sytuacjach społecznych nie potrafi wydać z siebie dźwięku ze względu na lęk, który je ogarnia w związku z nową sytuacją. Czym jest mutyzm wybiórczy, jak go rozpoznać i leczyć? Wyjaśniamy.
Czym jest mutyzm wybiórczy?
Mutyzm można podzielić na kilka rodzajów: całkowity, sytuacyjny, wybiórczy i akinetyczny. Czym jest mutyzm wybiórczy? To zaburzenie mowy, które występuje, kiedy dziecko mówi tylko do niektórych osób – tych, z którymi czuje się bezpiecznie, a pozostałych ignoruje. Strach i napięcie nie pozwalają mu zachowywać się naturalnie. Dziecko może stać nieruchomo, unikając kontaktu wzrokowego i nie okazując emocji albo reagować płaczem, ucieczką i agresją.
Zaburzenie to nie ma związku z defektami budowy anatomicznej czy funkcji narządów mowy. Zazwyczaj ma podłoże psychologiczne i jest skutkiem lęku przed mówieniem w nowych dla dziecka warunkach. Niekiedy mutyzm wybiórczy u dziecka ma podłoże genetyczne. Często można spotkać się z tym, że dziecko z mutyzmem uznawane jest za nieśmiałe lub wręcz złośliwe, co jest błędnym przekonaniem.
Warto też podkreślić, że dzieci z diagnozą mutyzmu wybiórczego nie są niepełnosprawne ani nie mają całościowych zaburzeń rozwoju, czyli nie są w spektrum autyzmu. Dziecko z mutyzmem nie ma również na celu izolacji od otoczenia, tylko nie potrafi zachowywać się swobodnie w nowych sytuacjach. Odczuwa wtedy lęk przed mówieniem, który je paraliżuje, co znacznie utrudnia mu nawiązanie nowych relacji z innymi.
Podczas stawiania diagnozy specjaliści analizują zależność: mutyzm – autyzm, ponieważ niemówienie dziecka jest jednym z najistotniejszych objawów zaburzeń ze spektrum. Psycholog lub logopeda porównuje także objawy afazji i mutyzmu. O ile afazja jest konsekwencją niepełnosprawności intelektualnej, niedosłuchu, porażenia mózgowego czy uszkodzeń pewnych obszarów mózgu, o tyle mutyzm u dzieci nie powstaje na tle zmian chorobowych, ale jest reakcją psychogenną. Mutyzm wybiórczy jest jednym z rodzajów mutyzmu i ma właśnie podłoże psychogenne. Nie udało się jednak do tej pory, jakie są dokładne przyczyny mutyzmu wybiórczego.
Mutyzm wybiórczy – jakie objawy wskazują na to zaburzenie?
Mutyzm u dzieci ma zazwyczaj podłoże lękowe i może występować sytuacyjnie, kiedy np. dziecko idzie do przedszkola, zmienia otoczenie, zostaje z obcymi sobie ludźmi. Obserwuje się także występowanie oznak mutyzmu u dzieci wychowywanych w rodzinach dwujęzycznych i na etapie adaptacji kilkulatków np. do przedszkola w innym kraju.
Mutyzm wybiórczy najczęściej diagnozowany jest u dzieci między 3. a 5. rokiem życia. Jakie objawy towarzyszą dziecku przy mutyzmie wybiórczym?
Dziecko może być:
- wystraszone,
- mieć zaciśnięte gardło,
- mieć problemy ze swobodnym oddychaniem,
- wydawać nieartykułowane dźwięki,
- niekiedy krzyczeć albo mówić tylko szeptem,
- unikać kontaktu wzrokowego z rozmówcą,
- reagować tylko gestykulacją lub mimiką,
- być płaczliwe,
- mieć zaburzenia snu,
- może towarzyszyć mu lęk separacyjny.
Dzieci z zaburzeniami mutyzmu wybiórczego są zazwyczaj bardzo spokojne, a wręcz w pewnych sytuacjach nie wykazują emocji. Mogą także w nowych dla niech sytuacjach przybierać specyficzną postawę ciała. Nie będą wyrywać się do odpowiedzi czy solowych występów podczas przedstawień w przedszkolu czy szkole. W przypadku mutyzmu wybiórczego dziecko będzie mówić tylko do wybranych osób, ignorując pozostałych.
Z kim skonsultować podejrzenie mutyzmu u dziecka?
Wczesne rozpoznanie rodzaju zaburzeń dziecka z mutyzmem daje nadzieję na bardzo dobre efekty. Zachowania związane z mutyzmem mają tendencję do utrwalania się. Im szybciej dzieckiem zajmie się specjalista, tym terapia będzie krótsza i skuteczniejsza. Konsultacje ze specjalistą i odpowiednio dobrana terapia dają duże szanse na znaczną poprawę zachowania dziecka.
O wszelkich zaburzeniach dziecka z mówieniem trzeba powiedzieć lekarzowi możliwie jak najszybciej. Mutyzm podejrzewa się zazwyczaj, kiedy zaburzenia mówienia albo zaniechanie mówienia trwa u dziecka co najmniej miesiąc. Pediatra skieruje dziecko do logopedy i/lub psychologa. Na nietypowe zachowania dziecka zwrócą także uwagę nauczyciele w przedszkolu. Większość placówek współpracuje z logopedą, który będzie pomocny we wstępnym rozpoznaniu.
Wychowanie dziecka z mutyzmem wybiórczym
Jak radzić sobie z mutyzmem wybiórczym? Najważniejsze w wychowaniu dziecka z tym zaburzeniem jest wczesne rozpoznanie i rozpoczęcie zajęć terapeutycznych z dzieckiem, które z pozoru wyglądają na zwyczajną zabawę. Najpierw terapeuta tylko obserwuje zachowanie malucha podczas jego kontaktów z osobą, z którą rozmawia, np. z matką. Zauważy wtedy, jak dziecko reaguje na polecenia, jak odpowiada, czy samo inicjuje rozmowę podczas zabawy. Na tym etapie terapii specjalista jest oddalony od dziecka, by dodatkowo nie wpędzać go w stres. Z czasem, kiedy dziecko oswoi się już z obecnością terapeuty, ten zbliża się do niego i nawiązuje z nim bezpośredni kontakt. Podczas kolejnych spotkań matka coraz bardziej oddala się od dziecka i terapeuta przejmuje ciężar komunikowania się z dzieckiem. Z czasem matka opuszcza pokój zajęć, a jeszcze później w spotkaniu bierze udział dodatkowa, obca osoba. Dziecko uczy się nawiązywać z nią kontakt. Później dziecko trafia do grupy. Oczywiście cały ten wieloetapowy proces odbywa się w tempie odpowiednim dla dziecka. Dlatego bardzo trudno jest ocenić, jak długo potrwa terapia. U jednych dzieci będzie to kilka miesięcy, u innych nawet kilkanaście.
Z czasem do procesu terapeutycznego dołącza także logopeda, który wykonuje z dzieckiem ćwiczenia siły głosu. Dzieci z mutyzmem selektywnym zazwyczaj mówią bardzo cicho, niekiedy tylko szeptem. Trzeba nauczyć je korzystać z głosu adekwatnie do ich potrzeb i sytuacji.
Terapia powinna również wyposażyć rodziców w odpowiednia metody, których rodzice mogą użyć w domu, by pomóc dziecku. Strategie te pomogą dziecku zwiększyć samodzielność oraz inicjatywę dziecka np. w sklepie, restauracji czy w podróży.
