Co roku każda gmina w Polsce uchwala budżet, czyli listę prognozowanych dochodów i wydatków na kolejny rok. O budżecie decydują wybrani w demokratycznych wyborach przedstawiciele mieszkańców, czyli członkowie rady gminy. Nie zawsze jednak rozpoznają oni potrzeby poszczególnych sołectw lub wręcz ignorują prośby o ważne dla mieszkańców lokalne inwestycje.
Od czterech lat mieszkańcy mają częściowy wpływ na to, jak planowane i wydatkowane są gminne pieniądze. Taką możliwość daje Ustawa o funduszu sołeckim z dnia 20 lutego 2009 roku, na podstawie której w budżecie gminy może być wyodrębniony fundusz sołecki. O jego przeznaczeniu decydują na zebraniu wiejskim mieszkańcy każdego sołectwa, mający zgodnie ze statutem prawo do głosowania. Na każde sołectwo przypada konkretna kwota, zależna między innymi od ilości mieszkańców oraz dochodów gminy. Środki z funduszu można wydać na zadania, które spełniają trzy warunki formalne: służą poprawie życia mieszkańców, są zadaniami własnymi gminy oraz są zgodne ze strategią rozwoju gminy. W praktyce oznacza to, że mogą one być przeznaczone na wszystko, na co wydaje pieniądze gmina. Władze, radni czy sołtys nie mogą wpływać na suwerenną decyzję mieszkańców i jeśli wniosek spełnia warunki formalne, jest uwzględniany w budżecie gminy.
Można by zapytać, czym fundusz sołecki różni się od przyznawanych przez niektóre gminy środków na działalność sołectwa? Przede wszystkim należy zaznaczyć, że władze gminy mają obowiązek przeznaczania środków na działalność organu pomocniczego, jakim jest sołectwo, w zakresie zadań określonych w statucie sołectwa. Identycznie jak na danym terenie działa Gminny Ośrodek Kultury, obowiązkiem gminy jest zapewnienie w budżecie środków na jego działalność, tak samo trzeba zapewnić finanse na działalność sołectw. Władze gminy nie mogą i nie powinny określać funduszu sołeckiego jako pieniędzy „zamiast” środków na działalność sołectwa. Fundusz sołecki to dodatkowe finanse, dzięki którym mieszkańcy sołectwa mają decydujący wpływ na swoje otoczenie. To jedna z nielicznych możliwości prawnych podejmowania decyzji bezpośrednio przez mieszkańców, a wójt, burmistrz lub prezydent miasta jest wyłącznie organem wykonawczym uchwały zebrania wiejskiego. W przeciwieństwie do środków na działalność sołectwa, władze nie mogą zmieniać przeznaczenia funduszu sołeckiego i są zobligowane do wykonania inwestycji czy zadania, wskazanego przez mieszkańców.
Czy zatem gminie opłaca się wyodrębnienie funduszu? Tak, ponieważ zgodnie z Ustawą otrzymuje zwrot od Skarbu Państwa 10,20 lub 30% wydatków, poniesionych w ramach funduszu sołeckiego. Oznacza to zatem wpływ dodatkowych środków do budżetu gminy. Nie mniej istotną ideą funduszu jest zwiększenie zainteresowania mieszkańców lokalnymi sprawami. To dobry punkt wyjścia do dyskusji, jak i na co powinny być przeznaczone gminne pieniądze. Taka wiedza to dla władz konkretna podpowiedź, jaki kierunek rozwoju danej miejscowości będzie z pewnością doceniony.
Pieniądze z funduszu sołeckiego zapewne nie wystarczą na zaspokojenie wszystkich potrzeb w sołectwie. Efektem ubocznym jest jednak zaangażowanie mieszkańców, większa integracja i świadomość praw przysługujących każdemu z nas. Razem możemy więcej – to hasło znakomicie oddaje ideę funduszu sołeckiego.
Marta Damm – Świerkocka
Inicjatywa Nieporęckiego Forum Obywatelskiego INFO, www.nieporetinfo.pl
konsultacje: Sieć Obywatelska – Watchdog Polska, www.funduszesoleckie.pl
W Gazecie Powiatowej z 23 lipca 2013 nr 28 (431) dalsza część cyklu o funduszu sołeckim, tj. co mogą zrobić mieszkańcy, gdy rada gminy nie chce go wyodrębnić?
