Lewica w Polsce to nurt łączący równość szans, silne usługi publiczne i ochronę praw pracowniczych z demokratycznym porządkiem państwa. Poniższy tekst prowadzi od korzeni ruchu, przez okres rządów po 1989 roku, aż do dzisiejszych formacji Partii Razem i Nowej Lewicy wraz z ich programem i miejscem w polityce.
Początki i tradycja lewicy
PPS i II Rzeczpospolita
Za narodziny nowoczesnej polskiej lewicy uznaje się ostatnie dziesięciolecia XIX wieku. Ważnym prekursorem był Ludwik Waryński i środowisko Proletariatu, które wprowadziło do polskiej polityki program praw pracowniczych oraz ideę solidarności ludzi pracy. Kamieniem węgielnym tradycji demokratycznej lewicy stało się powołanie Polskiej Partii Socjalistycznej w roku 1892 na emigracji. Wokół PPS skupili się Bolesław Limanowski nazywany ojcem polskiego socjalizmu, Stanisław i Maria Mendelsonowie jako organizatorzy i publicyści oraz Feliks Perl i Kazimierz Kelles Krauz jako myśliciele i autorzy nowoczesnego programu. W roku 1893 do PPS dołączył Józef Piłsudski, który jako redaktor Robotnika i organizator struktur uczynił z partii znaczące narzędzie walki o prawa pracowników i o niepodległość.
W dwudziestoleciu międzywojennym lewica działała w parlamencie i samorządach, a jej rozpoznawalnymi liderami byli Ignacy Daszyński i Jędrzej Moraczewski. Daszyński symbolicznie połączył politykę niepodległościową z programem społecznym, Moraczewski współtworzył pierwsze rządy odrodzonego państwa i porządkował prawo pracy. W tym samym czasie działał nurt socjaldemokracji o charakterze internacjonalistycznym związany z Różą Luksemburg i Leo Jogichesem, który spierał się z PPS o wagę postulatu niepodległości, ale wniósł ważny dorobek teoretyczny. Do grona kluczowych postaci należeli także Edward Abramowski jako promotor spółdzielczości i samorządności oraz Mieczysław Niedziałkowski, który nadawał ton programowy i publicystyczny polskiemu socjalizmowi.
Dziedzictwo PRL i różnica wobec współczesnej lewicy
Po drugiej wojnie światowej państwo działało bez realnego pluralizmu politycznego. Rządy jednej partii pozostawiły rozbudowane instytucje społeczne, ale nie spełniały standardów demokracji. Współczesna lewica odcina się od braku wolnych wyborów i cenzury, akcentuje prawa obywatelskie, niezależne sądy i społecznie wrażliwą gospodarkę rynkową.
Lewica po 1989 roku
Od SdRP do SLD
Po transformacji ustrojowej wyłoniła się socjaldemokracja w nowym wydaniu. Wokół SLD skupił się elektorat oczekujący państwa opiekuńczego działającego w ramach gospodarki rynkowej, integracji europejskiej i poszerzania praw obywatelskich przy zachowaniu świeckości państwa.
Kiedy lewica rządziła i co zrobiła
Lewica współtworzyła rządy w połowie lat dziewięćdziesiątych oraz na początku nowego stulecia. Z tego czasu pochodzą trzy decyzje o trwałym znaczeniu. Uchwalenie Konstytucji z roku 1997, która ustaliła ramy ustroju oraz katalog praw i wolności. Przygotowanie i przeprowadzenie akcesji do Unii Europejskiej zakończone członkostwem od pierwszego maja 2004 roku. Przebudowa finansowania ochrony zdrowia i powołanie Narodowego Funduszu Zdrowia, co do dziś organizuje relacje między szpitalami, przychodniami i państwem.
W tym samym okresie zrealizowano proces wchodzenia Polski do NATO. Kluczową część negocjacji oraz uzyskanie zaproszenia na szczycie w Madrycie w roku 1997 prowadzono w czasie rządów SLD i PSL oraz prezydentury Aleksandra Kwaśniewskiego. Członkostwo Polski w Sojuszu stało się faktem dwunastego marca 1999 roku. Operacja miała charakter ponadpartyjny, lecz to lewica przygotowała zasadniczą fazę i doprowadziła do etapu zaproszenia.
Współczesne formacje lewicowe
Nowa Lewica
Nowa Lewica powstała z połączenia środowisk socjaldemokratycznych. Łączy wrażliwość społeczną z pragmatyzmem rządzenia. W programie akcentuje wzmocnienie usług publicznych, wyższe nakłady na zdrowie, mieszkalnictwo na tani najem, ochronę praw pracowniczych i świeckie państwo. W sprawach światopoglądowych opowiada się za finansowaniem in vitro, związkami partnerskimi oraz pełnią praw kobiet.
Partia Razem
Partia Razem reprezentuje wyraźnie pro pracowniczy nurt. Stawia na progresywny system podatkowy, silną Państwową Inspekcję Pracy, ograniczenie umów cywilnoprawnych wypierających etat, rozbudowę zasobu mieszkań publicznych i ambitną politykę klimatyczną. Akcentuje świeckość państwa, równość małżeńską i ochronę praw mniejszości.
Współczesne postulaty i działania lewicy
W centrum znajdują się prawa pracownicze, mieszkalnictwo i usługi publiczne. Lewica wspiera wprowadzenie związków partnerskich jako rozwiązania porządkującego sytuację prawną par, w tym par jednopłciowych. Opowiada się za liberalizacją prawa aborcyjnego i zapewnieniem dostępu do bezpiecznego zabiegu oraz za finansowaniem in vitro jako elementu polityki rodzinnej. Do katalogu rozwiązań społecznych wprowadzonych w ostatnich latach należy renta wdowia, która pozwala wdowom i wdowcom łączyć świadczenia według ustawowych proporcji zamiast rezygnować z jednego w całości.
Program lewicy w praktyce
Rynek pracy i płace
Celem jest pełnia praw pracowniczych niezależnie od formy zatrudnienia, ograniczenie pozornych umów zleceń, wyższa płaca minimalna skorelowana z wydajnością oraz krótszy tydzień pracy tam, gdzie pozwala na to organizacja i technologia. Chodzi o stabilność, przewidywalność i lepsze warunki życia przy wsparciu małych firm w procesie dostosowań.
Ochrona zdrowia
Priorytetem jest trwałe zwiększenie publicznych nakładów, odtworzenie kadr i wzmocnienie podstawowej opieki zdrowotnej oraz psychiatrii dzieci i młodzieży. Ważne są wyceny procedur pozwalające na realne skracanie kolejek i lepsza profilaktyka chorób cywilizacyjnych.
Mieszkalnictwo
Program przewiduje silny segment mieszkań na tani najem realizowany przez państwo i samorządy oraz stabilne ramy dla budownictwa społecznego. Celem jest obniżenie kosztów mieszkania dla młodych gospodarstw domowych i ograniczenie spekulacji czynszowej.
Edukacja i nauka
Lewica stawia na wyższe wynagrodzenia nauczycieli, mniejsze klasy na wcześniejszych etapach nauki i stabilne finansowanie badań. Ważne są umiejętności cyfrowe, edukacja obywatelska i wsparcie dla młodych badaczy.
Klimat i energia
Plan obejmuje szybki wzrost udziału odnawialnych źródeł energii, modernizację sieci, magazynowanie energii oraz sprawiedliwą transformację regionów górniczych. W wielu środowiskach lewicowych akceptowana jest energetyka jądrowa jako element bezemisyjnego miksu, z naciskiem na bezpieczeństwo i koszty.
Razem i Nowa Lewica podobieństwa i różnice
Oba środowiska łączy prospołeczna wizja państwa, silne usługi publiczne, prawa pracownicze, równość i zielona transformacja. Różnice dotyczą skali i tempa zmian. Razem częściej postuluje ostrzejszą progresję podatkową i szybsze ograniczanie prekariatu. Nowa Lewica kładzie nacisk na projekty możliwe do wdrożenia w warunkach współrządzenia i na budowanie porozumień parlamentarnych.
Lewica w rządzie po wyborach 2023
Lewica współtworzy rząd koalicyjny i odpowiada za część resortów. Przekłada to postulaty na działania w cyfryzacji, rynku pracy, polityce równości i mieszkalnictwie. Projekty wymagają uzgodnień w koalicji, co zwykle wydłuża proces legislacyjny, ale pozwala na trwałe rozwiązania.
Wyzwania i perspektywy
Kluczowym wyzwaniem jest demografia oraz brak kadr w ochronie zdrowia i edukacji. Równie ważne pozostaje tempo transformacji energetycznej i modernizacja sieci, które mają obniżać rachunki oraz podnosić bezpieczeństwo. Trzecim zadaniem jest nowy kontrakt społeczny dla młodych obejmujący stabilny start mieszkaniowy i bezpieczne warunki pracy. Od odpowiedzi na te problemy zależy, czy lewica utrzyma zaufanie wyborców i poszerzy elektorat poza wielkie miasta.
Jak wyglądała droga Lewicy w Polsce?
Historia lewicy w Polsce zaczyna się od Waryńskiego i Proletariatu, układa się wokół założycieli PPS takich jak Limanowski, Mendelsonowie, Perl i Kelles Krauz, a w dwudziestoleciu międzywojennym nabiera państwowego wymiaru dzięki Daszyńskiemu i Moraczewskiemu. Po doświadczeniu państwa bez pluralizmu lewica w III RP współtworzy rządy, doprowadza do uchwalenia Konstytucji z roku 1997, przygotowuje i przeprowadza proces wejścia do Unii Europejskiej oraz organizuje kluczową fazę akcesji do NATO zakończonej członkostwem w roku 1999. Współcześnie program lewicy koncentruje się na prawach pracowniczych, zdrowiu, mieszkalnictwie, edukacji, klimacie oraz równości i świeckim państwie. Partia Razem i Nowa Lewica różnią się stylem i tempem zmian, ale dążą do podobnych celów. Dla wyborcy oznacza to ofertę modernizacji opartą na usługach publicznych, stabilnym rynku pracy i inwestycjach w ludzi.
