– Gminny Program Opieki nad Zabytkami przyjęty został uchwałą Rady Gminy Nieporęt w czerwcu 2012 roku, po wcześniejszym uzyskaniu pozytywnej opinii Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków. Obecnie jesteśmy na etapie wdrażania programu, przygotowujemy się do realizacji wyznaczonych celów – potwierdza Beata Wilk z Działu Promocji i Informacji Publicznej Urzędu Gminy Nieporęt.
Gmina Nieporęt, jako kolejna gmina w powiecie legionowskim, przyjęła uchwałę o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami na lata 2012-2015. Zatwierdzony program będzie służył gminie jako wyznacznik dalszych działań w zakresie ochrony dziedzictwa kulturowego. Podobne programy są uchwalane tylko na 4 lata. Powód takiego działania jest prozaiczny. W dość krótkim czasie zmienia się prawo, warunki gospodarcze i finansowe, co niejednokrotnie warunkuje możliwości renowacji czy ochrony danych obiektów. Co 2 lata wójt gminy ma obowiązek sporządzania sprawozdania, które przedstawia Radzie Gminy. Dzięki temu radni mają na bieżąco wgląd w stan majątku gminnego oraz mogą zastanawiać się, w jaki sposób kształtować budżet, by sprostać bieżącym potrzebom mieszkańców oraz zapewnić finanse na odnowę zabytków.
Nie szkodzić i ochraniać
Celem programu jest m.in. zahamowanie procesu degradacji zabytków, ochrona krajobrazu kulturowego i dziedzictwa archeologicznego, czy też podejmowanie działań zwiększających atrakcyjność zabytków dla potrzeb społecznych, turystycznych i edukacyjnych. Należy to do zadań własnych gminy. Pewnym wyzwaniem jest stworzenie ewidencji zabytków, swoistego katalogu z dokładnym opisem stanu zachowania. Podstawą programu lokalnego jak też i krajowego jest hasło „primum non noce re” (tłum. po pierwsze nie szkodzić). Wśród zasad znaleźć można również słowa o poszanowaniu oryginalnej substancji zabytku, minimum niezbędnej ingerencji i działań zgodnie z najlepszą wiedzą i na najwyższym poziomie. W praktyce program lokalny musi zgadzać się z wytycznymi programów wojewódzkich i powiatowych oraz oczywiście muszą się znaleźć na niego pieniądze.
Archeologia w Nieporęcie
Program ochrony zabytków obejmuje tereny obserwacji archeologicznej, budowle zabytkowe przeznaczone na cele kultury i turystki czy nekropolie. W Gminie Nieporęt wyznaczono aż 175 stanowisk archeologicznych, interesujących ze względu na znaleziska pochodzące z czasów epoki kamienia, brązu, średniowiecza czy epoki żelaza. Pod względem ilości wyróżniają się takie miejscowości jak Stanisławów Pierwszy, Józefów, Nieporęt, Kąty Węgierskie i Aleksandrów oraz fort w Białobrzegach.
Obowiązki narzucone przez program
Objęcie ochroną konserwatorską i wpis na listę zabytków powoduje, że na właścicielu zabytku spoczywają określone obowiązki. Przed wydaniem pozwolenia na budowę, przed zgłoszeniem właściwemu organowi uzgodnienia wszelkich planowanych budów obiektów budowlanych wiążących się z wykonywaniem prac ziemnych, inwestor ma obowiązek uzyskania zgody od wojewódzkiego konserwatora zabytków. Takie postępowanie dotyczy nie tylko remontów budynków, ale i poszukiwania kopalin, zalesiania gruntów oraz budowy urządzeń wodnych i regulacji wód. Program ochrony narzuca obowiązek przeprowadzenia badań archeologicznych oraz wykonania ich dokumentacji. Wykonuje je osoba lub jednostka organizacyjna zamierzająca finansować roboty budowlane.
Historia o Nieporęcie
Gmina Nieporęt może poszczycić się wieloma zabytkami. Pierwszy zapis o tym rejonie powiatu legionowskiego pochodzi z 1387 roku. Gmina związana jest z Zygmuntem III Waza, który w 1596 roku przeniósł się z Krakowa do Warszawy i szukał dogodnego miejsca na budowę dworu myśliwskiego. Potem jej losy związały się z rodem Prażmowskich, Czartoryskich, Lubomirskich i Potockich. Historia Nieporętu dotyczy losów armii napoleońskiej, koszar w Białobrzegach w czasie I Wojny Światowej i wojny polsko-bolszewickiej. Ślady pozostawiły czasy okupacji i ofensywa wojsk radzieckich. Po wojnach nastał czas budowy zapory w Dębem i nowa epoka gminy, która dziś liczy około 12 tysięcy mieszkańców.
Gminne skarby
– Na terenie Gminy Nieporęt znajdują się trzy obiekty (zabytki nieruchome) wpisane do wojewódzkiego rejestru zabytków – mówi Beata Wilk z UG Nieporęt zapytana o najważniejsze skarby, jakimi może poszczycić się gmina. – Są to: Kościół p.w. Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Marii Panny wraz z otaczającym go drzewostanem i najstarsza część rzymsko-katolickiego cmentarza parafialnego z nagrobkami, bramą, częścią ogrodzenia i starodrzewem w Nieporęcie oraz fort w Beniaminowie – Wśród zabytków wymienia kościół ufundowany przez Jana Kazimierza jako votum za zwycięstwo nad Szwedami, wybudowany jest w stylu barokowym, na planie krzyża łacińskiego i znak fundacji Wazów, czyli portal z herbem dynastii prowadzący do północnej zakrystii. – W najstarszej zabytkowej części cmentarza znajdują się mogiły m.in. z lat 1829, 1878 i 1879. Znaczną część muru cmentarnego wybudowano z cegły wyprodukowanej w Nieporęcie, prawdopodobnie w 1841 roku – przypomina historię niektórych zabytków przedstawicielka urzędu.
Tajemniczy Fort
Nie należy zapominać o forcie, który pozostaje zagadką dla pasjonatów historii. To również jeden z zabytków, który wymaga troski gminy. – Fort Beniaminów zbudowany został w ramach rozbudowy twierdzy Zegrze utworzonej w składzie Warszawskiego Rejonu Umocnionego – przypomina Beata Wilk. – W 1910 roku nastąpiła kasacja Twierdzy, wysadzono wówczas część koszar szyjowych fortu i wszystkie kaponiery. W latach 1910-1913 obiekt znajdował się nadal w rękach armii rosyjskiej. Zajęty bez walki przez Niemców w 1915 roku, użytkowany na cele wojskowe do 1918 r., w roku 1919 chwilowo w składzie twierdzy Zegrze, a w latach 20 XX wieku w podległości Obozu Warownego „Modlin”. Do roku 1939 w podległości 2. Batalionu radiotelegraficznego. W latach 1939-1945 fort znajdował się w rękach niemieckich. Po zakończeniu II wojny światowej był użytkowany przez wojsko (magazyny). W forcie zachowała się w dostatecznym stanie duża część konstrukcji betonowej. Metalowe okiennice i wrota nie zachowały się – mówi Beata Wilk.
Kłopoty z dworem
Ochrona tych zabytków narzuca gminie pewną dyscyplinę nie tylko prawną, ale i finansową. Przykładem takim jest na największa niespodzianka ostatnich lat, czyli znalezisko po myśliwskim dworze Wazów w Nieporęcie. Struktury murowane odkryte na terenie szkoły w Nieporęcie, sprawiają pewien problem dla gminnych planów rozbudowy szkoły. Ponieważ urząd zamierzał wybudować salę gimnastyczną, z której korzystałaby młodzież, dopóki trwają wykopaliska inwestycja jest zablokowana. Po zebraniu znalezisk, jak czytamy w informacji na stronie internetowej, mury zostaną odpowiednio zabezpieczone, przykryte specjalnymi materiałami i zasypane. Brak wystarczających finansów w budżecie gminnym powoduje, że gminie trudno jest sprostać wyzwaniom jakie przed nią stoją. Podobne problemy są jednak udziałem wszystkich gmin w Polsce. Uchwalenie Programu Ochrony Zabytków gwarantuje, że zabytki nie zostaną zapomniane. Dokładna ewidencja pozwoli na skatalogowanie zbiorów i pozostawienie ich w dobrym stanie dla następnych pokoleń.
iw
