Przypadająca w sierpniu tego roku 100. rocznica Bitwy Warszawskiej będzie dobrą okazją do przybliżenia mało znanego epizodu tego wielkiego zwycięstwa – walk na ziemi serockiej w sierpniu 1920 r.
Władze samorządowe Miasta i Gminy Serock zaplanowały na 9 sierpnia 2020 r. dużą inscenizację historyczną i piknik żołnierski na serockim rynku ale imprezy te zostały odwołane ze względu na pandemię. Mimo to, przygotowano kilka przedsięwzięć upamiętniających obrońców ziemi serockiej w 1920 r. Odbędą się one dzięki staraniom pracowników Urzędu Miasta i Gminy, Izby Pamięci i Tradycji Rybackich oraz dotacjom z Urzędu Marszałkowskiego Województwa Mazowieckiego oraz Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego.
Nieznana historia
Między 14 a 18 sierpnia 1920 r. na linii obrony położonej na południe i zachód od Serocka, tzw. odcinku „Zegrze” (Jadwisin–Ludwinowo Zegrzyńskie–Wola Kiełpińska–Dębe), dwa polskie ochotnicze pułki zatrzymały dwie bolszewickie dywizje a potem przeszły do natarcia. To mało znany fragment Bitwy Warszawskiej 1920 r.
Bolszewicy zbliżyli się do Serocka już wieczorem 12 sierpnia 1920 r. Ich patrole maszerujące od Wyszkowa podeszły do Narwi w Łasze ale zostały odpędzone ostrzałem z Wierzbicy. W nocy z 12 na 13 sierpnia Polacy jednak opuścili Wierzbicę i Serock, a następnie wycofali się na przygotowaną wcześniej linię obrony położoną na południe od miasta. Linia ta, składająca się z sieci okopów i zapór z drutu kolczastego, została obsadzona przez żołnierzy 155. Pułku Piechoty Wielkopolskiej i 167. Bytomskiego Pułku Piechoty z VII Brygady Rezerwowej płk. Kazimierza Zentkelera. Piechotę wspomagali kawalerzyści z Ochotniczego Dywizjonu Jazdy „Huzarów Śmierci” oraz artyleria.
Rankiem 13 sierpnia 1920 r. bolszewicy przeprawili się przez Narew i zajęli Serock. Główne siły rosyjskiej 6. Dywizji Strzelców pomaszerowały jednak na zachód w kierunku Marynina. Od świtu 14 sierpnia aż do wieczora 16 sierpnia trwały uporczywe ataki bolszewickie na polskie pozycje. W żadnym miejscu nie udało się Rosjanom przełamać obrony, a 17 sierpnia 1920 r. rozpoczął się kontratak Polaków. Oswobodzono Serock i wkrótce walki przeniosły się na północ i wschód od miasta.
Film dokumentalny
„Obrona ziemi serockiej w sierpniu 1920 r.”, to tytuł fabularyzowanego filmu dokumentalnego, który przedstawia przebieg wydarzeń w okolicach Serocka w czasie Bitwy Warszawskiej 1920 r. Zamiarem twórców dokumentu było zwięzłe i przystępne pokazanie niezwykłych wydarzeń sprzed stu lat. Przewodnikiem w historycznej podróży jest narrator, który omawia poszczególne wydarzenia, jednak główną atrakcją filmu jest z pewnością ich zrekonstruowanie. W filmie pojawiają się na przykład fabularyzowane sceny batalistyczne, ale też znaczna ilość zdjęć archiwalnych i skanów dokumentów z 1920 r.
Autorem scenariusza, narratorem i reżyserem jest dr Mirosław Pakuła, historyk współpracujący z serocką Izbą Pamięci i Tradycji Rybackich. Za zdjęcia i montaż odpowiadał Artur Spodobalski. Sceny batalistyczne z udziałem rekonstruktorów ze Stowarzyszenia Historyczno-Edukacyjnego im. 7. Pułku Lansjerów Nadwiślańskich nakręcono na zegrzyńskim poligonie oraz w Serocku i Dębem w zaledwie dwa dni. Później, w kilkunastu miejscach, tam gdzie przed stu laty toczyły walki, były nagrywane wypowiedzi narratora. Realizatorzy filmu mieli dużo szczęścia, gdyż tegoroczna kapryśna pogoda, była w dniach zdjęciowych wyjątkowo łaskawa.
Przy skromnym zespole realizacyjnym nie udałoby się przygotować filmu bez życzliwego wsparcia wielu organizacji, stowarzyszeń i osób prywatnych. Należy to wymienić przede wszystkim Samorząd Województwa Mazowieckiego, który sfinansował film, Centrum Szkolenia Łączności i Informatyki w Zegrzu, Stowarzyszenie Miłośników Skubianki oraz Stowarzyszenie Miłośników Historii Serocka.
Film został przygotowany w czterech krótkich odcinkach oraz jednym dłuższym (całość materiału). Odcinki będą emitowane 10, 12, 15 i 17 sierpnia 2020 r. na fanpejdżu na Facebooku oraz na kanale Youtube Izby Pamięci i Tradycji Rybackich w Serocku. Film zawierający całość materiału zostanie zaprezentowany na pokazie premierowym 17 sierpnia i nazajutrz umieszczony na kanale YT Izby Pamięci. Będzie on także bezpłatnie dostępny w Izbie Pamięci dla osób, które zgłoszą się z nośnikiem pamięci.
17 sierpnia 2020 r., zaraz po pokazie premierowym filmu o Bitwie Warszawskiej, zostanie zaprezentowana publikacja pokonferencyjna pt. „Serock i Mazowsze w dobie walk o niepodległość (1795-1918). W setną rocznicę odzyskania przez Polskę niepodległości”. W książce pod redakcją prof. Radosława Lolo znajdziecie Państwo artykuły siedmiu autorów: prof. Janusza Odziemkowskiego, prof. Janusza Szczepańskiego, dr. hab. Jolanty Załęczny, dr. hab. Jacka Emila Szczepańskiego, dr. Piotra Oleńczaka, dr. Mirosława Pakuły i dr. Sławomira Jakubczaka. Publikacja przedstawia różne aspekty dziejów regionalnych i lokalnych oraz zawiera bogatą ikonografię. Jest kolejną niezwykle cenną serocką publikacją historyczną.
Wystawa outdoorowa
Wystawa plenerowa przy serockim ratuszu, którą możecie Państwo oglądać od 1 sierpnia br., ma tytuł: „1920 – bitwa o wszystko. Walki na ziemi serockiej w sierpniu 1920 r.”. Jej autorami są Marlena Strojecka i Mirosław Pakuła z Izby Pamięci i Tradycji Rybackich w Serocku.
Ekspozycja różni się od wspomnianego wcześniej filmu. O ile narracja w filmie jest wartka i opowieść nie zawiera dużej liczby szczegółów, o tyle struktura i zawartość merytoryczna wystawy dają solidną dawkę rzetelnej wiedzy o wydarzeniach sprzed stu lat. Dwanaście plansz przedstawia między innymi genezę wojny z bolszewikami, przygotowania do obrony Warszawy, plan bitwy o stolicę ale przede wszystkimi wydarzenia na ziemi serockiej w lipcu i sierpniu 1920 r.
Informacje zawarte na wystawie z pewnością zostaną wykorzystane przez uczestników konkursu historycznego o Bitwie Warszawskiej zorganizowanego na fanpejdżu Izby Pamięci na Facebooku do 1 do 10 sierpnia 2020 r. Zwycięzcy konkursu otrzymają egzemplarze książki Krzysztofa Klimaszewskiego i Mirosława Pakuły „Bitwa Warszawska 1920 r. Jabłonna, Legionowo, Nieporęt, Serock, Wieliszew”.
Płyta pamiątkowa i nazwa mostu
Tradycją staje się upamiętnianie szczególnych wydarzeń w historii Polski, miasta i gminy za pomocą płyt pamiątkowych na serockim rynku. W 2019 r. odsłonięto płytę poświęconą 80. rocznicy wypędzenia przez Niemców żydowskich mieszkańców Serocka. Na wiosnę tego roku pojawiała się płyta z okazji 30-lecia samorządu lokalnego. W sierpniu nastąpi uroczyste odsłonięcie płyty poświęconej Bitwie Warszawskiej 1920 r.
Kolejnym elementem obchodów wielkiego zwycięstwa sprzed stu lat będzie nadanie mostowi na Narwi, na drodze krajowej nr 62, imienia „Obrońców Ziemi Serockiej 1920 roku”. Sto lat temu przeprawa Łacha-Wierzbica była świadkiem wielu wydarzeń. W pierwszych dniach sierpnia przechodziły przez nią niekończące się kolumny cofających się polskich oddziałów. 12 sierpnia mostu bronili przed Rosjanami polscy żołnierze, po czym, przed wycofaniem uszkodzili go. 13 sierpnia przez prowizorycznie naprawioną przeprawę ale także wpław przeszli nacierający bolszewicy, by już 18 sierpnia uciekać po moście w kierunku Wyszkowa.
Tablica na grobie
W walkach na ziemi serockiej w sierpniu 1920 r. zginęło niespełna trzydziestu polskich żołnierzy. Miejsce spoczynku większości z nich niestety nie jest znane. Jeden z żołnierzy, sierżant Kazimierz Kozłowski ze 167. Pułku Piechoty, spoczywa w grobie na cmentarzu parafialnym w Woli Kiełpińskiej. Na cmentarzu w Serocku także znajduje się mogiła z 1920 r., do tej pory bezimienna. Dzięki badaniom dr. Mirosława Pakuły, we współpracy z dr. Sławomirem Jakubczakiem, udało się ustalić nazwiska trzech żołnierzy tam pochowanych. 12 sierpnia zostanie odsłonięta tablica nagrobna, na której zostaną wymienieni. Na tablicy tej pojawią się także nazwiska innych żołnierzy, poległych lub zmarłych z ran pod Serockiem, których nazwiska udało się ustalić, ale miejsce pochówku nie jest znane. Będzie to zatem mogiła symboliczna. Renowacja grobu zostanie sfinansowana ze środków Miasta i Gminy Serock przy wsparciu Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego.
Odsłonięciu tablicy żołnierzy poległych w sierpniu 1920 r.. będzie także towarzyszyć odsłonięcie na sąsiednim grobie tablic z nazwiskami dwóch żołnierzy, którzy zginęli we wrześniu 1939 r., a których nazwiska również udało się ustalić.
Szczegółowe informacje na temat serockich obchodów Bitwy Warszawskiej 1920 r. znajdziecie Państwo na stronie Urzędu Miasta i Gminy www.serock.pl oraz w mediach społecznościowych.
Mirosław Pakuła
