W wyniku dziedziczenia majątek spadkodawcy przechodzi na spadkobierców w chwili jego śmierci. Jeśli spadkodawca nie pozostawił testamentu, do ustalenia spadkobierców zastosowanie będą miały przepisy kodeksu cywilnego, które dokładnie określają komu i w jakich częściach przypadnie spadek.
Jeśli jednak spadkodawca sam chce zdecydować, komu pozostawi swój majątek i w jakich częściach, powinien sporządzić testament.
Aby testament był ważny, niezbędne jest zachowanie odpowiedniej formy, która określona jest w przepisach kodeksu cywilnego. Prostą i wygodną formą testamentu jest testament własnoręczny (testament holograficzny). Musi być napisany w całości pismem ręcznym, opatrzony datą i podpisany. Należy pamiętać, że nie można poprzestać na wydruku komputerowym z własnym podpisem. Cała treść testamentu musi zostać sporządzona własnoręcznie przez spadkodawcę. W przypadku testamentu sporządzonego w tej formie należy zadbać o to aby spadkobiercy lub zaufana osoba wiedzieli, że taki testament został sporządzony oraz gdzie jest przechowywany. Aby mieć pewność, że testament nie zaginie lub nie zostanie ukryty lub zniszczony (np. przez niezadowolonego spadkobiercę) można udać się do notariusza i poprosić o jego zarejestrowanie w Notarialnym Rejestrze Testamentów, przy czym należy jednocześnie pozostawić ten testament u notariusza w depozycie. Jest to dobre rozwiązanie, gdyż pozwala przyszłym spadkobiercom szybko ustalić czy spadkodawca pozostawił testament a jeśli tak, to w której kancelarii notarialnej został zdeponowany.
Testament może być sporządzony również w formie aktu notarialnego. Ta forma wymaga więcej wysiłku, gdyż musimy udać się do notariusza. W takim przypadku to notariusz spisuje treść testamentu, odczytuje go na głos i upewnienia się, że sporządzony został on zgodnie z nasza wolą. Ta forma testamentu jest najbezpieczniejsza. Mamy pewność, że testament nie zaginie, gdyż będzie przechowywany w kancelarii notarialnej. Ponadto udział notariusza zapewnia, że testament będzie sformułowany w taki sposób aby najpełniej wyrażał wolę spadkodawcy, co zmniejsza ryzyko późniejszych problemów z interpretacją testamentu. Notariusz zadba o to aby w treści testamentu nie znalazły się postanowienia nieważne lub niejasne. Podczas wizyty u notariusza możemy również poprosić o zarejestrowanie testamentu w Notarialnym Rejestrze Testamentów.
Czasem zdarza się, że niezadowolony spadkobierca próbuje podważyć testament. Często podnoszone są wątpliwości co do rzeczywistego autorstwa dokumentu (podrobienie testamentu) oraz stanu świadomości spadkodawcy w chwili sporządzania testamentu (ze względu na stan zdrowia). W przypadku testamentu notarialnego ryzyko podważenia testamentu jest bardzo niskie. Notariusz zawsze sprawdza tożsamość spadkodawcy oraz upewnia się, że spadkodawca działa świadomie i rozumie treść swojej ostatniej woli.
Wymienione wyżej dwa rodzaje testamentów tj. testament własnoręczny (holograficzny) oraz testament notarialny są najczęściej stosowane w praktyce i nazywane są „testamentami zwykłymi”.
Trzecim rodzajem „testamentu zwykłego” jest „testament alograficzny”, którego forma polega na tym, że spadkodawca w obecności dwóch świadków oświadczy swoją ostatnią wolę ustnie wobec wójta (burmistrza, prezydenta miasta), starosty, marszałka województwa, sekretarza powiatu albo gminy lub kierownika urzędu stanu cywilnego. Ta forma jest obecnie bardzo rzadko stosowana.
Prawo przewiduje jeszcze inne dopuszczalne formy wyrażenia swojej ostatniej woli. Nazywane są „testamentami szczególnymi” i mogą być stosowane w konkretnie określonych przypadkach. Jedną z takich form jest testament ustny. Może on zostać sporządzony w sytuacjach nagłych, gdy istnieje obawa rychłej śmierci spadkodawcy albo jeśli w skutek szczególnych okoliczności zachowanie zwykłej formy testamentu jest niemożliwe lub bardzo utrudnione. Testament ustny powstaje w ten sposób, że spadkodawca oświadcza swoją ostatnią wolę przy jednoczesnej obecności co najmniej trzech świadków. Treść testamentu może zostać później potwierdzona w ten sposób, że jeden ze świadków albo osoba trzecia spisze oświadczenie spadkodawcy w terminie jednego roku od jego złożenia. Pismo to musi ponadto zawierać informacje o dacie i miejscu jego sporządzenia oraz dacie i miejscu wyrażenia ostatniej woli przez spadkodawcę. Pismo takie podpisuje spadkodawca i co najmniej dwaj świadkowie. Jeśli treść testamentu ustnego nie zostanie w ten sposób potwierdzona (np. w związku ze śmiercią spadkodawcy) można ją potwierdzić przed sądem w terminie sześciu miesięcy od dnia otwarcia spadku czyli od chwili śmierci spadkodawcy. Przed sądem będą wtedy przesłuchani wszyscy świadkowie, który byli obecni podczas ustanego wyrażenia ostatniej woli przez spadkodawcę. W przypadkach kiedy przesłuchanie jednego ze świadków nie będzie możliwe lub bardzo utrudnione, sąd może poprzestać na zeznaniach dwóch świadków. Należy pamiętać, że nie każdy może być świadkiem. Zgodnie z przepisami w roli świadka nie może występować osoba nie mająca pełnej zdolności do czynności prawnych (czyli osoby nieletnie lub częściowo albo całkowicie ubezwłasnowolnione), osoby głuche, nieme, niewidome, niepiśmienne, nie władające językiem, w którym spadkodawca wyraża ostatnią wolę oraz osoby skazane prawomocnie za fałszywe zeznania. Ponadto świadkiem nie może być małżonek, krewny ani powinowaty pierwszego i drugiego stopnia (np. syn, wnuk, brat) ani osoba przysposobiona. Świadkiem nie może być również osoba, dla której w testamencie przewidziana została jakakolwiek korzyść.
Istnieją również inne rodzaje testamentów szczególnych takie jak „testament podróżny” i „testament wojskowy”. Pełnią one role podobną do testamentu ustnego. Każdy z wymienionych testamentów szczególnych traci moc z upływem sześciu miesięcy od ustania okoliczności uzasadniających jego sporządzenie. Będziemy mieli z tym do czynienia w sytuacji gdy np. obawa rychłej śmierci okazała się przedwczesna i spadkodawca może sporządzić testament w zwykłej formie.
Wszystkie testamenty szczególne mają jedną wspólną cechę – rodzą ryzyko, że wola spadkodawcy nie zostanie zrealizowana a sam testament uznany zostanie za nieważny. Jeśli chcemy mieć pewność, że nasza ostatnia wola zostanie urzeczywistniona a jej treść nie będzie przedmiotem sporów i wątpliwości należy zawczasu sporządzić testament pisemny lub notarialny i zarejestrować go w Notarialnym Rejestrze Testamentów.
Łukasz Cymerman
Kancelaria Adwokacka, Al. Solidarności 119/125 lok. 67, 00-897 Warszawa
