Czy warto zajmować się tematem mieszkań wspomaganych, chronionych dla osób niepełnosprawnych, a szczególnie dla tych z niepełnosprawnością intelektualną?
Jest to pytanie pozorne, w którym jest już zawarta pozytywna odpowiedź. Mieszkania te pozwolą młodym ludziom usamodzielnić się, a rodzicom cieszyć się z samodzielności swoich dzieci i zająć się sobą. Starszym żyć godnie i bezpiecznie. Rodzicom i opiekunom odpocząć po latach ciężkich zmagań z niepełnosprawnością dziecka i jego terapią. Pytanie jest inne, czy w naszym powiecie powstaną mieszkania wspomagane i kiedy?
Co to są mieszkania wspomagane i treningowe i dla kogo?
Istnieje trochę zamieszania w nazewnictwie. Jedni używają nazwy mieszkania chronione, a ta nazwa nie odpowiada innym, bo zadają pytanie kogo chronią i przed kim. Inni natomiast używają nazwy mieszkania wspomagane (wspierane). Jakiej nazwy by nie używał, sprawa dotyczy nie mieszkań, a przyszłych mieszkańców i ich potrzeb. Mieszkania te mają służyć różnym grupom beneficjentów, a do nich należą osoby z niepełnosprawnością, osoby chorujące psychicznie, osoby z problemem uzależnień, osoby długotrwale bezrobotne, osoby opuszczający zakłady karne i poprawcze, rodzice samotnie wychowujący dzieci, ofiary patologii życia rodzinnego, osoby o niskich kwalifikacjach zawodowych, starsze osoby samotne, imigranci oraz członkowie mniejszości narodowych.
Mieszkanie wspomagane to usługa świadczona w lokalnej społeczności:
- w postaci mieszkania, o którym mowa w ustawie z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej
- w postaci mieszkania lub domu, przygotowującego osoby w nim przebywające, pod opieką specjalistów, do prowadzenia samodzielnego życia lub zapewniającego pomoc w prowadzeniu samodzielnego życia.
I takie mieszkanie może mieć charakter mieszkania treningowego – przygotowującego osoby w nim przebywające do prowadzenia samodzielnego życia. Z tej długiej listy wybieram grupę ludzi z niepełnosprawnością intelektualną oraz osoby z zburzeniami psychicznymi gdyż oni potrzebują specjalnego, odmiennego wsparcia. Ci ludzie w momencie braku pomocy ze strony najbliższych zostają automatycznie skazani na DPS. Koszt utrzymania osoby w DPS wynosi od 2,5 do ponad 5 tysięcy zł. Utrzymanie takiej osoby w jej własnym domu, ale wciągniętym do systemu mieszkań wspomaganych, albo też zapewnienie jej własnego mieszkania, jest nie tylko zdrowsze psychicznie dla tej osoby, ale i tańsze dla budżetu państwowego.
Obecnie uważa się, że pomoc osobie niesamodzielnej powinna spoczywać na barkach najbliższych. Jeśli jednak zastanowimy się, że zajmuje ona kilka godzin dziennie lub uniemożliwia pracę w normalnych godzinach (ze względu na konieczność porannej pomocy) oczywisty staje się fakt oddawania osób niesamodzielnych bądź starszych pod skrzydła DPS-ów. Opieka nad mieszkańcami niesamodzielnymi mogłaby być rozwiązana na zasadzie wdrożonego projektu podpisywania umów z OPS na świadczenie usług zawieranych z konkretnymi osobami wskazanymi przez użytkowników mieszkań lub w ramach zadań zlecanych organizacjom pozarządowym.
Skąd środki na mieszkania?
Dziś z opieki instytucjonalnej w naszym kraju: domów pomocy społecznej, zakładów opiekuńczo-leczniczych i szpitali psychiatrycznych korzysta rocznie ponad 130 tys. osób. Wiele z nich mogłoby znaleźć swoje miejsce w lokalnej społeczności, korzystając ze wsparcia asystentów w mieszkaniach wspomaganych. Takie rozwiązania z sukcesami wdrażane są w Irlandii, Danii czy bliżej: w Estonii i na Węgrzech.
W Polsce miejsca będące przestrzenią do edukacji niezależnego życia, alternatywą dla dożywotniego mieszkania w DPS czy z rodzicami, funkcjonują dziś w ramach mieszkań chronionych – jedynej oficjalnie skodyfikowanej w polskich przepisach formie mieszkalnictwa „wspomaganego”. Rozwój tego systemu mogłaby umożliwić nowelizacja Ustawy o pomocy społecznej, którą Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej planuje w związku z realizacją założeń programu „Za życiem”. Jej kształt i zakres konsultowali uczestnicy Konferencji „Konsultacje Plus”, organizowanej w połowie maja 2017 r. w Warszawie przez Caritas Polska.
Mieszkania wspomagane mogą być prowadzone w oparciu o środki własne samorządów lokalnych, budżety organizacji pozarządowych, środki europejskie, i wszelkie inne dostępne źródła finansowania tego typu usług. W przypadku współfinansowania mieszkań wspomaganych ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego należy uwzględnić zasady wynikające z „Wytycznych w zakresie realizacji przedsięwzięć w obszarze włączenia społecznego i zwalczania ubóstwa z wykorzystaniem środków Europejskiego Funduszu Społecznego i Europejskiego Funduszu Regionalnego na lata 2014-2020” obowiązujące od dnia 28.05.2015 r. oraz pozostałych wytycznych i dokumentów wskazanych w regulaminach konkursów. Opieka nad mieszkańcami niesamodzielnymi mogłaby być rozwiązana na zasadzie wdrożonego projektu podpisywania umów z OPS na świadczenie usług zawieranych z konkretnymi osobami wskazanymi przez użytkowników mieszkań lub w ramach zadań zlecanych organizacjom pozarządowym (wariant realizowanych usług opiekuńczych ale ze wskazanym przez nas opiekunem)
Po praktycznym sprawdzeniu idei specjalistycznych mieszkań wspomaganych, adresowanych dla konkretnej grupy, pomysł mógłby być powielany. Ten projekt świetnie sprawdziłby się także jeśli chodzi o ludzi starszych
Już we własnym mieszkaniu
Mieszkania wspomagane nie są czymś nowym w Stargardzie, do niedawna Szczecińskim, w unikatowym w skali kraju „systemie stargardzkim”. W jednym z trzech kompleksów mieszkaniowych swoje lokale mają osoby ze znaczną, w tym sprzężoną, niepełnosprawnością. W każdym z budynków jedenastu mieszkańców jest wspieranych przez pięciu asystentów, dwie opiekunki nocne i sprzątaczkę.
Mieszkanie wspomagane dla osób z niepełnosprawnościami, w szczególności z zaburzeniami psychicznymi prowadzone jest przez Fundację AKCES w ramach powierzenia zadania przez Gminę Miasta Gdańsk. Kadrę merytoryczną tworzą: trener-koordynator, trener i pedagog. Mieszkanie przeznaczone jest dla dwóch pełnoletnich osób niepełnosprawnych (bez względu na płeć) skierowanych na czas realizacji programu usamodzielniania, na podstawie odpowiednich przepisów. Okres wsparcia wynosi dwa lata do pracy, na warsztaty lub zostaje na miejscu i pomaga w sprzątaniu lub gotowaniu. Wszyscy mieszkańcy to osoby z niepełnosprawnością intelektualną. Większość z nich żyje tu od samego początku, czyli od dziesięciu lat. W codziennych obowiązkach pomagają im asystenci.
Dom prowadzi gdańskie koło Polskiego Stowarzyszenie na rzecz Osób z Niepełnosprawnością Intelektualną. Miesięczne utrzymanie jednego podopiecznego to koszt około 2,7 tys. zł – w tej sumie mieszczą się m.in. całodobowa opieka asystenta (pomaga w codziennych czynnościach, zakupach, chodzi na spacery itp.), materiały do rehabilitacji, część opłat czynszowych, wyposażenie domu. Pieniądze pochodzą w większości ze środków PFRON. Część dokładają też gdański urząd miasta oraz rodzice mieszkańców.
Z inicjatywy Warszawskiego Koła Polskiego Stowarzyszenia na Rzecz Osób z Upośledzeniem Umysłowym powstało mieszkania wspomagane i treningowe. To przy ulicy Hożej w Warszawie jest najstarszą placówką nie tylko w Warszawie, ale w ogóle w Polsce, która działa na rzecz osób niepełnosprawnych intelektualnie.
Stowarzyszenie Otwarte Drzwi prowadzi projekt „Życie na swoim”, który zakłada prowadzenie mieszkania chronionego – treningowego dla 7 osób z niepełnosprawnością intelektualną z dodatkowymi niepełnosprawnościami i osób wykazujących inne zakłócenia czynności psychicznych na terenie m.st Warszawy. Jego celem jest przygotowanie mieszkańców do maksymalnie samodzielnego życia (adekwatnie do posiadanych potencjałów) oraz utrwalenia i uzyskania niezależności. Realizowany przez pobyt całotygodniowy w turnusach trwających maksymalnie do 12 miesięcy oraz w formie krótkookresowego pobytu interwencyjnego. W Wałbrzychu powstało 7 mieszkań chronionych. Polskie Stowarzyszenie Na Rzecz Osób z Niepełnosprawnością Intelektualną Koło w Jarosławiu (PSONI) otworzyło mieszkanie wspierane w Jarosławiu dla 8 niesamodzielnych osób z upośledzeniem umysłowym w stopniu znacznym i głębokim funkcjonuje od maja. Powstało dzięki projektowi realizowanemu w ramach w ramach Działania 8.3 „Zwiększenie dostępu do usług społecznych i zdrowotnych” RPO WP 2014-2020, za pośrednictwem Wojewódzkiego Urzędu Pracy w Rzeszowie. Projekt realizuje Polskie Stowarzyszenie Na Rzecz Osób z Niepełnosprawnością Intelektualną koło w Jarosławiu. W ramach pobytu w mieszkaniu wspieranym podopieczni uczą się czynności dnia codziennego (m.in. gotowanie, sprzątanie, robienie zakupów) oraz mają zapewnioną opiekę psychologa i fizjoterapeuty
Kiedy w Legionowie i powiecie legionowskim?
W powiecie legionowskim są mieszkania chronione dla innych grup niż osoby z niepełnosprawnością intelektualną. Do tej pory nie powstało ani jedno mieszkanie dla nich. Ta grupa szczególnie mnie interesuje z uwagi na wykonywaną pracę, jest w niej wielu absolwentów mojej placówki. Wiem od rodziców i opiekunów, że potrzeby mieszkań w tym zakresie są duże. Rodzice, opiekunowie się starzeją i chcieliby wiedzieć, że ich potomstwo, podopieczni są pod dobrą stałą opieką. Z drugiej strony osoby dotknięte tą niepełnosprawnością zdaja sobie sprawę, że powinny się usamodzielnić, ale nie wiedzą jak to zrobić. Mieszkanie na swoim zwiększa komfort psychiczny i daje dobre perspektywy na owocną terapię. Zapewnienie normalnego życia w swoim środowisku, w swoim mieszkaniu nie jest luksusem, podarunkiem, ale obowiązkiem społeczności lokalnej wobec swoich pełnoprawnych członków.
Jerzy Jastrzębski
