Rozmowa z panią Sylwią Lech – prezeską Fundacji Wspierania Rozwoju Dzieci i Wsparcia Rodziny „OdPoczątku” w Nowym Dworze Mazowieckim, terapeutą dzieci i młodzieży.
Porozmawiajmy o zjawisku przemocy, które niestety, jest ciągle obecne w naszym społeczeństwie. Na początek – jak Pani definiuje przemoc?
S.L: Przemoc możemy zdefiniować jako intencjonalne działanie, które ma na celu wyrządzenie krzywdy drugiej osobie – fizycznej, psychicznej, emocjonalnej czy nawet ekonomicznej. Często jest to relacja władzy, gdzie jedna strona wykorzystuje swoją przewagę, by kontrolować drugą.
Wspomniała Pani o różnych rodzajach przemocy. Jakie są jej najczęstsze formy?
S.L.: Najbardziej znana jest przemoc fizyczna, czyli wszelkie formy agresji cielesnej, takie jak bicie, szarpanie, klapsy czy popychanie. Jednak przemoc psychiczna, choć trudniejsza do zauważenia, jest równie destrukcyjna – to na przykład poniżanie, upokarzanie, zastraszanie, kontrola czy manipulacja. Istnieje również przemoc seksualna, czyli wszelkiego rodzaju nadużycia w obszarze seksualności człowieka, dotyk, któremu druga osoba się sprzeciwia, którego nie chce. Nie musi to być od razu gwałt, przemocą jest również naruszanie nietykalności cielesnej np. w formie klepnięcia w pośladek czy żarty z podtekstem seksualnym.
Przemoc ekonomiczna z kolei to forma przemocy, w której jedna osoba kontroluje dostęp drugiej osoby do zasobów finansowych lub materialnych, co prowadzi do jej zależności i ograniczenia możliwości podejmowania samodzielnych decyzji życiowych. Jest to częsty, ale często niedostrzegany aspekt przemocy domowej, ponieważ nie zawsze wiąże się z bezpośrednim użyciem siły fizycznej. Osoba doświadczająca przemocy ekonomicznej traci kontrolę nad swoimi finansami, co może prowadzić do długotrwałych problemów związanych z poczuciem własnej wartości, niezależnością i przyszłością materialną. Przykładem przemocy ekonomicznej jest np. ograniczanie dostępu do pieniędzy – sprawca kontroluje finanse, decyduje o wszystkich wydatkach, nie pozwala ofierze mieć dostępu do konta bankowego. Przemoc ekonomiczna to również przymuszanie ofiary do zaciągania kredytów, pożyczek na swoje nazwisko lub podpisywania niekorzystnych umów finansowych, które mogą prowadzić do zadłużenia. Osoba, która zakazuje swojemu partnerowi podjęcia pracy zarobkowej, stosuje przemoc ekonomiczną, sprawia, że ofiara staje się w pełni uzależniona finansowo od sprawcy.
Szczególną formą przemocy jest zaniedbanie – z mojego doświadczenia wynika, że jest forma przemocy, o której dopiero w ostatnim czasie mówi się coraz więcej w przestrzeni publicznej.
Czy może Pani powiedzieć więcej na ten temat?
S.L: Zaniedbanie może dotyczyć zarówno dzieci, jak i dorosłych, to forma przemocy, która polega na długotrwałym ignorowaniu podstawowych potrzeb drugiej osoby. Jest to najczęściej spotykane w relacjach, gdzie jedna osoba ma obowiązek opieki nad drugą, np. w przypadku rodziców wobec dzieci, opiekunów wobec osób starszych lub osób z niepełnosprawnością.
Zaniedbanie może dotyczyć obszaru fizycznego, emocjonalnego, edukacyjnego czy zdrowotnego. Zaniedbanie fizyczne i zdrowotne wiąże się z niewypełnianiem podstawowych obowiązków związanych z zapewnieniem środków do życia, może to obejmować brak dostępu do jedzenia, ubrania, schronienia, opieki medycznej, ignorowanie potrzeb zdrowotnych czy higieny. Zaniedbanie emocjonalne to pomijanie, ignorowanie potrzeb drugiej osoby, niezbędnych do zdrowego rozwoju emocjonalnego, to również brak przestrzeni do wyrażania emocji. Zaniedbanie edukacyjne to niedostarczenie odpowiednich warunków do nauki lub uniemożliwianie edukacji. Dotyczy to zarówno dzieci, którym odmawia się dostępu do szkoły, jak i dorosłych, których możliwości i potrzeby rozwoju zawodowego są ignorowane.
Każda z tych form przynosi długotrwałe skutki emocjonalne.
Co sprawia, że ludzie stosują przemoc? Jakie są główne przyczyny?
S.L: Przyczyny są złożone i wieloczynnikowe. Mogą obejmować problemy emocjonalne, traumy z dzieciństwa, zaburzenia osobowości, a także czynniki społeczne, takie jak środowisko, w którym dorastał dany człowiek. Przemoc może być też reakcją na poczucie bezsilności, frustracji lub strachu. Niezwykle ważne jest zrozumienie, że przemoc często jest nauczonym zachowaniem – osoby, które doświadczyły jej w przeszłości, mogą powielać i często powielają ten schemat w dorosłym życiu.
Jakie są konsekwencje przemocy dla ofiar?
S.L: Skutki przemocy mogą być bardzo różnorodne, zależnie od jej formy i długości trwania. Na poziomie emocjonalnym ofiary często zmagają się z niskim poczuciem własnej wartości, lękiem, depresją, a nawet zespołem stresu pourazowego (PTSD). Przemoc fizyczna niesie oczywiste konsekwencje zdrowotne, ale nie zapominajmy o tym, jak destrukcyjne skutki może mieć przemoc psychiczna. Osoby, które doświadczają takiej przemocy, mogą mieć trudności w budowaniu relacji, izolować się od społeczeństwa, a w niektórych przypadkach – podejmować próby samobójcze.
Jak można pomóc osobom doświadczającym przemocy? Co mogą zrobić najbliżsi, którzy zauważają takie sytuacje?
S.L: Najważniejsze jest, aby nie bagatelizować sygnałów i okazać wsparcie. Ofiary przemocy często czują się osamotnione, winne, często wstydzą się swojej sytuacji. Boją się prosić o pomoc, dlatego ważne jest, by zaoferować im bezpieczne przestrzenie do rozmowy i nie oceniać. Zachęcanie do kontaktu z organizacjami wspierającymi ofiary przemocy, psychologiem, psychoterapeutą lub prawnikiem, to kluczowe kroki. Jednak równie istotne jest, by nie wywierać presji i nie zmuszać do działań, na które osoba jeszcze nie jest gotowa.
A co z osobami stosującymi przemoc? Czy istnieje skuteczna pomoc dla nich?
S.L: Tak, osoby stosujące przemoc również mogą i powinny szukać pomocy. Terapia dla sprawców przemocy opiera się na zrozumieniu swoich emocji i nauce radzenia sobie z nimi w zdrowy sposób. Niestety, wielu sprawców nie chce lub nie widzi potrzeby zmiany swojego zachowania. W takich przypadkach konieczne są interwencje instytucji np. sądu, policji czy opieki społecznej.
Na koniec, jakie są Pani zdaniem najważniejsze działania, które możemy podjąć jako społeczeństwo, aby zmniejszyć skalę przemocy?
S.L.: To bardzo ważne pytanie! Przede wszystkim psychoedukacja – zarówno dzieci, jak i dorosłych. Powinniśmy uczyć, jak rozpoznawać przemoc, jak jej zapobiegać oraz jak zdrowo radzić sobie z emocjami. Ważne jest również wzmacnianie mechanizmów wsparcia – zarówno w postaci psychologów, jak i programów społecznych, które pomagają ofiarom oraz edukują sprawców. Potrzebujemy silnych, zintegrowanych działań, które będą promować szacunek i empatię w relacjach międzyludzkich.
Dziękuję bardzo za rozmowę. To był bardzo pouczający wywiad.
S.L: Dziękuję, cieszę się, że mogłam przyczynić się do zwiększenia świadomości na temat tego ważnego problemu.
