We wtorek (12 września) uroczyście zakończono prace restauracyjne na cmentarzu żydowskim w Serocku. Z sukcesem udało się przenieść we właściwie miejsce zabytkowe nagrobki, wcześniej niszczejące i porzucone na zboczach grodziska Barbarka. Uroczystość rozpoczęła się na rynku, a później kontynuowano ją na terenie nekropolii. Wydarzenie uświetnili goście, którzy przybyli z całego świata.
12 września 2023 roku o godzinie 12:00 na rynku rozpoczęto uroczystości przy tablicy upamiętniającej 80. rocznicę wypędzenia ludności żydowskiej przez Niemców w 1939 roku. Kolejno uczestnicy przeszli w Marszu Pamięci ulicą Bukową, Retmańską i nabrzeżem na teren cmentarza żydowskiego. Tam Mirosław Pakuła po przywitaniu wszystkich przybyłych gości i przybliżył historię nekropolii.
– Cmentarz w serocku powstał najprawdopodobniej w latach 20 XIX wieku. Za dewastację odpowiedzialni są niemieccy żołnierze 5 grudnia 1939 roku. Na początku lat 40. nagrobki wykorzystano do budowy schodów prowadzących na wzgórze grodowe Barbarka przy ulicy Radzymińskiej w Serocku. Po wojnie cmentarz dalej niszczał. Jego obszar przeznaczono na cele rekreacyjne – przypomniał historyk Mirosław Pakuła.
Gdy miastu Serock udało się przejąć teren cmentarza przystąpiono do prac porządkowych. Od kwietnia do lipca 2023 roku wydobyto, przewieziono, oczyszczono, zaimpregnowano oraz zainstalowano płyty nagrobne na specjalnych podstawach. W ten sposób ocalono 31 całych macew, 50 większych oraz 60 mniejszych fragmentów. Naprawiono ogrodzenie, chodniki, zamontowano furtki i bramę techniczną oraz wykonano schody. Cmentarz jest już powszechnie dostępny dla wszystkich zainteresowanych, choć są pewne wyjątki, o których za chwilę.
Słowa burmistrza
Burmistrz Artur Borkowski podsumował podjęte wieloletnie wysiłki samorządowców, które zaowocowały rewitalizacją cmentarza. Podkreślił też misję tego miejsca, którą pełni jako lokalne świadectwo historii.
– Przywołujemy pamięć i tożsamość społeczności żydowskiej, która przez setki lat tu funkcjonowała. Odwołujemy się do pamięci ludzi, którzy tworzyli naszą rzeczywistość przez te wszystkie lata. Odwołujemy się też do naszej trudnej historycznej przeszłości. To działanie, które dzisiaj finalizujemy było przez lata naznaczone niemożnością, które nie musiało się udać. W ten sposób przekreślamy okropne dziedzictwo II wojny światowej: próbę unicestwienia społeczności żydowskiej oraz sprofanowanie cmentarza, poprzez wykorzystanie macew jako schody do miejsca wypoczynku niemieckich oficerów – powiedział Artur Borkowski, burmistrz miasta i gminy Serock.
Miejsce przywrócono mieszkańcom
Następnie odczytano list przekazany przez Sekretarza Stanu w Ministerstwie Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Jarosława Sellina oraz list przekazany przez Marszałka Województwa Mazowieckiego Adama Struzika. Pani Anna Czerwińska-Walczak, zastępca dyrektora Narodowego Instytutu Dziedzictwa opowiedziała o projekcie oznakowywania cmentarzy żydowskich specjalnymi tabliczkami, które zawierają qr-kody, odnoszące do treści o historii nekropolii. Następnie głos zabrał Mariusz Rosiński, Przewodniczący Rady Miejskiej w Serocku.
– Jestem dumny, z tego, że udało nam się przywrócić to miejsce mieszkańcom. Dlatego, że wielokrotnie w rozmowach z mieszkańcami, poruszaliśmy temat konieczności upamiętnienia historii ludności żydowskiej w Serocku. Przed drugą wojną światową stanowiła przecież 50% mieszkańców. Jeszcze kilka lat temu był to teren zupełnie niedostępny, zarośnięty chaszczami. To jeden z celów naszej polityki. Dbamy o upamiętnienie społeczności żydowskiej. – powiedział przewodniczący rady.
Po przemówieniu Przewodniczącego, głoś zabrali wyjątkowi goście.
Wyjątkowi goście
Artur Borkowski oraz Mirosław Pakuła podkreślili ogromne znaczenie obecności i zaangażowania potomków serockiej społeczności żydowskiej. Burmistrz podkreślił wagę pomocy ludzi i instytucji, która umożliwiła uzyskanie widocznego efektu. Gdyby nie ich zaufanie, to nie udałoby się nam tego projektu zakończyć w taki sposób.
Szczególną grupę stanowili goście z Izraela, potomkowie serockiej społeczności żydowskiej: Silvio Gutkowski z żoną Hildą Gutkowską, Nachman Margolis i Tamar Margalit, w towarzystwie Pana dr. Sławomira Jakubczaka i jego córki, dr. Aleksandry Jakubczak-Gabay.
– Moja mama urodziła się w Serocku. Po wyjściu za mąż wyjechała do Ciechanowa. W Serocku mieszkała cała jej rodzina i zawsze ciepło wspominała to miejsce. Moim rodzicom udało się uciec z Polski do Rosji Sowieckiej w grudniu 1939 roku, gdy Niemcy wkroczyli już do Serocka. Po wojnie okazało się, że straciła całą rodzinę w tym brata i trzy siostry. Mój ojciec też stracił całą rodzinę. Bardzo dziękuję, wszystkim osobom, które pomogły w upamiętnieniu społeczności żydowskiej, która zginęła w Serocku – powiedział Nachman Margolis.
– Urodziłem się w Argentynie. Obecnie mieszkam w Izraelu. Mój ojciec wyjechał z Serocka do Argentyny w 1930 roku. Odwiedziłem to miejsce miesiąc temu, bo przypadkiem dowiedziałem się o renowacji cmentarza. Byłem zdumiony zaawansowaniem prac. Zrozumiałem, że to wydarzenie historyczne. Nie mogłem oddychać z podekscytowania. To był jeden z najważniejszych dni w moim życiu – powiedział Silvio Gutkowski.
Poszczególne instytucje reprezentowali:
– Pani Anna Czerwińska-Walczak – Zastępca Dyrektora Narodowego Instytutu Dziedzictwa,
– Pan Edward Trojanowski – Prezes Lokalnej Grupy Działania „Zalew Zegrzyński”
– Pan Witold Wrzosiński – Członek Zarządu Gminy Żydowskiej Wyznaniowej w Warszawie, jednocześnie dyrektor Cmentarza Żydowskiego przy ul. Okopowej w Warszawie,
– Pan Edward Odomer – przedstawiciel Zarządu Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego Żydów w Polsce
– Pan Michał Laszczkowski – Dyrektor Narodowego Instytutu Konserwacji Zabytków,
– Pani Halina Postek – przedstawicielka Dyrektora Muzeum Getta Warszawskiego,
a także Radni Rady Miejskiej w Serocku, regionaliści, delegacje ze szkoły podstawowej i szkoły ponadpodstawowej w Serocku.
Wystawa do zwiedzania
Izba Pamięci i Tradycji zachęca do zapoznania się z wystawą przygotowaną na ogrodzeniu przy lapidarium. Należy jednocześnie pamiętać, że nie każdy moment na odwiedziny jest odpowiedni. Wyjątkami jest szabat i żydowskie święta. Wówczas nie wolno odwiedzać cmentarza. Terminy świąt żydowskich oraz informacje dla odwiedzających nekropolie, są udostępnione tutaj: https://www.historia.serock.pl/4889,cmentarz-zydowski oraz na grafice poniżej.
