Nasza Historia: Granice dóbr nieporęckich pod władztwem Księcia Warszawskiego, Nurskiego i Zakroczymskiego Bolesława V

pieczęć

Pieczęć średnia Bolesława V, księcia warszawskiego, nurskiego i zakroczymskiego z 1478 r. (zbiory AGAD)

Znaki granic państwa, dóbr ziemskich, nadań królewskich lub książęcych od wieków były symbolami stabilności terytorialnej. Na Mazowszu pasy przygraniczne charakteryzowały się zróżnicowaną szerokością, wynikającą z ich przebiegu przez puszcze, rzeki, czyli tereny trudno dostępne, bagniste. Często ta stabilność była naruszana w wyniku najazdów zbrojnych lub zmian władztwa nad danym terenem, w wyniku m.in. sprzedaży określonych dóbr ziemskich. Moją szczególną uwagę zwrócił bardzo ciekawy opis wytyczenia granic dóbr nieporęckich dla potrzeb spisanego dyplomu sprzedaży Nieporętu jako dóbr Księcia Warszawskiego, Nurskiego i Zakroczymskiego Bolesława V, braciom Mikołajowi i Wawrzyńcowi Prażmowskim z Płocka. 

 

Przytaczam tu, na podstawie „Słownika Historyczno-Geograficznego Ziemi Warszawskiej w Średniowieczu”, obszerne fragmenty zapisów, które w obrazowy sposób przedstawiają granice zasięgu ówczesnego Nieporętu: dobra Nieporęt leżą między Radzyminem, Zgierzem, Zagrobami, Łaziskami, Jabłonną, Białołęką, Bródnem, Rościszewem, Juńcami, Lipinami, Czarną i Słupnem; granice Nieporętu biegną od Radzymina do Ryni, dalej wzdłuż rz. Narwi jako granicy ze Zgierzem do Zagrobów, włączając do Nieporętu Wicie i Krąg, przez wzgórza do bagna Kełpina i do strumienia Brodyni, który stanowi granicę z Jabłonną, Białołęką i Bródnem; od tego strumienia do ściany Rościszewa, Juńców i Lipin; od Lipin do Łukaczewa, a dalej do znaku Zagościęcice, od którego do bagna zwanego Mleczna[Biel];od bagna do znaków czyli uroczysk Glinieńca, Pieczysk i Sadku, które są włączone do dóbr Nieporęt; następnie do sosny zwanej Orzeł, na której orzeł miał gniazdo, na węgle Radzymina, od którego usypana granica z Radzyminem;1491 granica między Białołęką a Bródnem, Nieporętem i Żeraniem idą starymi znakami granicznymi poprzez pole do bagna Opolice i brzegiem tego bagna do Wiciowego Brodu, aż do wypływu strumienia Brodnia z tego bagna, dalej brzegiem Brodyni do granicy Jabłonny.

 

Gdy pierwszy raz czytałem zapisy dotyczące wytyczonych w 1484 r. granic dóbr nieporęckich stwierdziłem, że wiele tych znaków istnieje do dzisiaj w terenie, może nie samego Nieporętu, ale szerzej gminy Nieporęt. Poczynając od nazw osad np. Rynia, Zgierz to Zegrze, Zagroby to Zegrze Południowe, Łaziska to obecne Łajski, Rościszewa, to część miasta Marki, Czarna to dzisiaj Czarna Struga. Nazwy zwyczajowe również funkcjonują do dzisiaj, np. bagno Kełpino to obecny Kełpin, a strumień Brodnia to dzisiejszy Kanał Bródnowski. Gdy kilka lat wstecz wędrowałem po granicy gminy Nieporęt z terenem Radzymina, mieszkańcy pokazywali mi na usypanych groblach zachowane do dzisiaj kurhany ziemne, usypane na granicach Beniaminowa, Dąbkowizny i Wólki Radzymińskiej.

Bolesław V nakazał, żeby dokonano wytyczenia granic dóbr dziedzicznych Nieporęt z innymi posiadłościami, według tego, jak dobra Nieporęt są od nich oddzielone. Ponadto książę wyzwolił i oswobodził mieszkańców, czyli kmieci rzeczonych dóbr Nieporęt, obecnie osiadłych lub mających osiedlić się w przyszłości od wszystkich zwyczajowych posług, które były dla niego pełnione, a zwłaszcza od przewozu i prac przy zamkach, tak nowych jak i starych i od wszelkich innych.

Kopia dyplomu sprzedaży Nieporętu znajduje się w Archiwum Głównym Akt Dawnych w Warszawie, Metryka Koronna nr 8 (sygn. MK 8), k.11 -12. Akt sprzedaży został spisany w najbliższy wtorek po niedzieli Judica w Ciechanowie dnia 6 kwietnia 1484 roku, w obecności kasztelanów: wiskiego Jana, warszawskiego Jana z Radzymina, wyszogrodzkiego Ziemaka z Borukowa i ciechanowskiego Pawła z Gołymina oraz chorążego płockiego Zawiszy z Kondrajca. Dla porównania z dobrami nieporęckimi sposobu oznaczeń znaków granicznych, przytaczam poniżej opis granic wsi Chodkowo 1375; Cotkaw 1385; Roatkow 1437-1438; Catkow, Kathkow, Karthkow 1560; położonej 9 kilometrów na zachód od Bytowa, w prokuratorstwie bytowskim komturstwa gdańskiego/malborskiego w średniowieczu, należącej najpierw do dóbr rycerskich, a później nabytej przez zakon krzyżacki.

1375 rok Książe Pomorski Kazimierz potwierdza sprzedaż przez Grzegorza Lisa dóbr dziedzicznych K. rycerzowi Bronisławowi „Bronissic” podkomorzemu – dziedzicowi wsi Kołczygłowy „Kolczyglowa”. Wieś Chotkowo ma 44 łany i należy do okręgu tuchomskiego, granice biegną od jeziora „Trebisze” do jeziora Łubno Duże – „Lubno dize”, dalej do „Ritaszecz”, stąd do „Vykowo”, do rzeki „Sucha”, do drzewa „Szada Jablon”, do Mogiły – „mogyli”, do strugi „dembowa struga”, do rzeki „Trebisnicza”, której jeden brzeg należał do Bronisława. Podobnie jak dla Nieporętu znakami granicznymi są brzegi jeziora, rzeki, strugi, okazałe drzewa posiadające również nazwy własne. Wskazane w opisie średniowieczne granice Nieporętu, to moim zdaniem temat przyszłościowy dla promocji gminy Nieporęt, bo można do istniejących już na naszym terenie szlaków pieszych i rowerowych dołączyć nowy np. szlak graniczny dóbr nieporęckich z 1484 r. Dla mieszkańców i turystów wartość historyczna i poznawcza nieoceniona.

Dariusz Wróbel

Ważniejsze źródła:

  1. B. Dymek, Historia i Kultura Mazowsza do 1526 r., Żyrardów 2005,
  2. T. Jurek (red.), Słownik Historyczno – Geograficzny Ziemi Warszawskiej w Średniowieczu, Warszawa 2013,
  3. M. Grzegorz, Słownik Historyczno – Geograficzny Prokuratorstwa Bytowskiego Komturstwa Gdańskiego/Malborskiego w Średniowieczu,
    Bydgoszcz 2012.