Gmina Jabłonna jest błyskawicznie zabudowywana nowoczesnymi osiedlami mieszkaniowymi. Wygląda to jak zwycięski pochód cywilizacji wkraczającej na odłogi i nieużytki. Tymczasem większość miejscowości gminy istniała już w średniowieczu, a o ich rozwój dbali książęta mazowieccy, biskupi płoccy i mazowieckie rycerstwo.
Zgodnie z ustaleniami badaczy „Słownika historyczno-geograficznego” najstarszą miejscowością na terenie dzisiejszej gminy Jabłonna jest Rajszew, który pod nazwą Rapalov został odnotowany po raz pierwszy w 1256 r. w związku z pobytem tutaj księcia mazowieckiego Siemowita I. Wieś była własnością książąt mazowieckich do 1285 r., kiedy ks. Konrad II nadał ją jako Raphalovo biskupom płockim i przyznał im tutaj prawo do przewozu przez Wisłę. W 1418 r. miejscowość ta znana była pod nazwą Radziszewo, która z biegiem czasu przekształciła się w Ragiszewo (1692/1693), a następnie w Reyszewo (1773), z którego ukształtował się dzisiejszy Rajszew.
Drugą najwcześniej wzmiankowaną miejscowością jest Jabłonna. Została ona odnotowana jako Iablona ok. 1338 r. w związku z przekazywaniem przez jej mieszkańców co roku miodu na rzecz biskupstwa płockiego. Pisownia nazwy wsi zmieniała się na przestrzeni wieków. W 1418 r. odnotowano ją jako Jablonowo, Jablona, Jablonya, Jeblona, w 1481 r. jako Geblona, a w 1490 jako Yeplona. Dopiero w 1515 r. pojawiła się forma Jablonna.
Trzecie miejsce pod względem starszeństwa zajmuje Chotomów, który został odnotowany w 1391 r. Już wówczas znajdował się tutaj kościół parafialny, co wskazuje na znacznie wcześniejszą genezę Chotomowa. Wspomniany najstarszy zapis dotyczy bowiem sporu o wyznaczenie granic pomiędzy parafią Chotomów a utworzoną w 1387 r. parafią w Wieliszewie. W najstarszych dokumentach używano naprzemiennie nazw Chotomovo, Chotomowo lub Chothomowo. Chotomów był u zarania swoich dziejów ważnym ośrodkiem władzy kościelnej (jako siedziba parafii) i świeckiej, gdyż od 1418 r. stał się siedzibą wójtostwa, któremu podlegały wsie Chotomów, Jabłonna, Janowo i Radziszewo.
W 1401 r. wspomniana została zaginiona osada Brześce, która prawdopodobnie jest identyczna z dzisiejszą wsią Skierdy. Wieś ta odnotowywana była jako Brzescze (1401), Brzesche (1429), Brzeschcze (1452). W 1401 r. stanowiła własność Prejtora z rodu Prusów, który był rycerzem ks. Janusza I. Prusowie byli tu dziedzicami przez wiele dziesięcioleci. Jednym z nich był wzmiankowany w latach 1421-1447 Skierdo z Brześca, sędzia ziemski drohicki. To prawdopodobnie od jego imienia przyjęto nazwę wsi, która funkcjonuje do dzisiaj. Po raz ostatni nazwa Brześce pojawiła się w dokumentach w roku 1452, a w 1470 r. w użyciu była już nazwa Skierdy zapisywana jako Skyerdi lub Skyerdy.
Dzisiejszy Janówek Drugi oraz Janówek Pierwszy (gmina Wieliszew) mogą wspólnie nawiązywać do tradycji wsi Janowo odnotowanej w 1418 r. jako własność biskupów płockich, która weszła w skład wójtostwa Chotomów. W XVII używano już naprzemiennie nazwy Jąnowek i Jąnowko (1692-1693).
W 1421 r. po raz pierwszy wzmiankowany został Suchocin, który już wcześniej był własnością rycerzy z rodu Nałęczów. W tymże roku właścicielem jego został Dobrogost z Nowego Dworu. Wieś tę otrzymał w wyniku podziału rodzinnego majątku z bratem Abrahamem z Nowego Dworu. Nazwę wsi zapisywano na różne sposoby: Suchoczino (1421), Szuchoczino (1422), Sanchoczino (1503), Sąkoczyn (1522), Suchocino (1580).
W 1470 r. w pod nazwą Trczyana w dokumentach pojawiają się Trzciany. Była to wówczas wieś szlachecka również należąca do Nałęczów. Odnotowano ją w zwią–zku ze sporem o spadek po Abrahamie z Nowego Dworu. W użyciu pojawiały się również nazwy Trczana (1488) i Thrczianka (1518).
Najmłodszą wsią o geneziem średniowiecznej w dzisiejszej gminie Jabłonna jest Wólka Górska, która pierwotnie nosiła nazwę Wola Okuńska (Vola Okunska). Miejscowość ta odnotowana w 1478 r. jako własność podskarbiego Andrzeja Chylińskiego z Okunina, który otrzymał od ks. Bolesława V przywilej prawa chełmińskiego na Okunin i Wolę Okuńską.
Rafał Degiel
Ważniejsze źródła:
- Słownik historyczno-geograficzny ziemi warszawskiej w średniowieczu, opr. A. Wolff, K. Pacuski, do druku przygotowały M. Piber-Zbieranowska i A, Salina, pod red. T. Jurka, Instytut Historii PAN, Warszawa 2013,
- Słownik historyczno-geograficznego ziem polskich w średniowieczu. Edycja elektroniczna, red. ogólna T. Jurek, http://www.slownik.ihpan.edu.pl/ (dostęp 19 lutego 2022r.),
- Kartoteka Słownika historyczno-geograficznego Mazowsza w średniowieczu, Repozytorium Cyfrowe Instytutów Naukowych, https://rcin.org.pl/dlibra/publication/8825 (dostęp 19 lutego 2022 r.).
