Przechodząc przez nieporęcki Plac Wolności często nie zastanawiamy się, że jest to miejsce, w którym historia otacza nas ze wszystkich stron. W tym artykule chciałbym zabrać Państwa na krótki spacer po tym placu.
Plac Wolności pełni funkcję centrum Nieporętu łącząc w sobie wszystkie elementy niezbędne do funkcjonowania miejscowości gminnej. Najstarszym obiektem, który się przy nim znajduje jest oczywiście kościół pod wezwaniem Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Marii Panny będący wotum dziękczynnym króla Jana Kazimierza po zwycięstwie nad Szwedami. Król ustanowił ofiarę na sejmie koronnym w 1661 r. Budowa kościoła trwała w latach 1666-1667, a jego pierwszym proboszczem został ks. Jerzy Stanisław Węgierski. Świątynia wraz z drzewostanem została wpisana do rejestru zabytków w 1962 r. Wokół kościoła zachowały się nieliczne nagrobki będące pozostałością dawnego cmentarza przykościelnego oraz zbiorowa mogiła mieszkańców zamordowanych przez Niemców w kościelnej piwnicy w 1944 r. Od strony plebanii pochodzącej z końca XIX w. rośnie pomnikowa lipa Agata. Przed terenem kościelnym znajduje się wykonana z piaskowca figura Matki Boskiej Pocieszycielki Strapionych, która ofiarowana została przez Jakuba Dąbkowskiego w podziękowaniu za ocalenie i szczęśliwy powrót do domu po kilkunastu latach niewolniczej pracy na Syberii, dokąd zesłany został za udział w Powstaniu Styczniowym.
W centralnej części placu na zielonym skwerze rośnie Dąb Wolności. Pierwsze drzewo upamiętniające odzyskanie przez Polskę niepodległości zostało posadzone w tym miejscu jeszcze w listopadzie 1918 r., jednak się nie przyjęło. Obecne zasadzono prawdopodobnie 19 marca 1936 r., w dniu imienin Józefa, co miało nawiązywać do postaci Józefa Piłsudskiego. Chrzestnymi dębu byli przedstawiciele szkoły podstawowej w Nieporęcie: Zofia Turkot (z domu Powała) i Aleksander Kawka oraz ze starszego pokolenia – Józef Wróbel i Józef Pietrzak. W uroczystości poświęcenia drzewa przez ks. Ludwika Kowieskiego brała udział kompania Wojska Polskiego. W nocy z 10 na 11 listopada 1943 r. żołnierze Armii Krajowej z Nieporętu udekorowali ogrodzenie otaczające drzewko biało-czerwonymi chorągiewkami oraz znakiem Polski Walczącej i godłem Orła Białego, dając tym samym świadectwo oporu wobec okupanta. Choć drzewo przetrwało do dzisiaj, to trzeba przyznać, że jest w złym stanie. Należy wspomnieć, że jest to dąb czerwony, który nie jest gatunkiem naturalnie występującym na naszym terenie. Obok niego znajduje się kamienny pomnik z tablicą ku czci żołnierzy poległych za wolność, opatrzony słowami Marszałka Józefa Piłsudskiego: Być zwyciężonym i nie ulec to zwycięstwo, zwyciężyć i spocząć na laurach – to klęska”. Ku czci poległych za wolność Ojczyzny Mieszkańcy Nieporętu 11 listopada 1996 r. oraz tablica upamiętniająca żołnierzy Armii Krajowej III Batalionu I Rejonu „Marianowo – Brzozów” VII Obwodu „Obroża” poległych podczas II wojny światowej.
Plac Wolności obecnie (fot. UG Nieporęt)
Niedaleko dostrzec można niepozorną pompę publiczną, która to jednak niesie ze sobą interesującą historię. Powstała w ramach projektu uzdrowotnienia polskiej wsi realizowanego pilotażowo w Nieporęcie na początku lat 30. przez dr. Witolda Chodźkę i prof. Ludwika Hirszfelda z Państwowego Zakładu Higieny. Jednym z założeń przedsięwzięcia była budowa studni publicznych, w ramach którego powstała też ta na dzisiejszym Placu Wolności. Początkowo zamontowano na niej aparat systemu Caruell’a, przy pomocy którego woda czerpana jest przy użyciu specjalnej taśmy wykonanej z karbowanej blachy miedzianej. Urządzenie musiało jednak ulec uszkodzeniu, bowiem jeszcze przed II wojną światową na studni została zamontowana ręczna pompa z wytwórni „Smok” Aleksandra Paszewina, która choć niekompletna i podziurawiona kulami, przetrwała do dzisiaj.
Idąc dalej w stronę ulicy Jana Kazimierza natrafimy na kapliczkę, której powstanie łączy się z wybuchem stanu wojennego. Powstała ona z „przebudowanej” tablicy ogłoszeniowej Solidarności Rolników Indywidualnych. W nocy z 12 na 13 grudnia 1981 r. zerwano ogłoszenia organizacji, a w zamian powieszono dekret o stanie wojennym. W ciągu kilku kolejnych dni, za sprawą Romana Jasińskiego z Izabelina, na tablicy pojawił się ryngraf z Matka Boską i stopniowo zaczęła ona przybierać swą obecną formę. Mniej więcej między opisywaną kapliczką, a liczącą przeszło 50 lat restauracją Zagłobianka, w końcu XVII w. znajdowała się „karczma skarbowa nieporęcka”, dokładnie zaznaczona na mapie „Wymiar Geometryczny Wszystkich Gruntów do Probostwa Nieporęckiego Należących” sporządzonej 27 lipca 1784 r. przez geometrę przysięgłego Antoniego Bojanowicza. Również w tym czasie w miejscu dzisiejszego parkingu przed Urzędem Gminy znajdował się obiekt opisany jako szpital, choć pełnił on raczej funkcję przytułku dla ludzi starszych i schorowanych. Przenosząc się w okres międzywojenny należy koniecznie wspomnieć, że przy Placu Wolności, w rejonie banku, znajdowała się pierwsza remiza nieporęckiej Ochotniczej Straży Pożarnej założonej w 1924 r., i murowany Dom Katolicki im. Papieża Piusa XI pełniący funkcję czytelni i biblioteki. Po przeciwnej stronie, w okolicy parkingu przed supermarketem, stał drewniany budynek Urzędu Gminy.
Plac Wolności jest ważnym miejscem nie tylko na mapie Nieporętu, ale też całej gminy. Przechodząc przez niego w celu załatwienia codziennych spraw, warto też czasem przystanąć i pomyśleć o jego historii.
Konrad Szostek
Ważniejsze źródła:
- W. Bławdziewicz, Dzieje Nieporętu 1387-2009, Warszawa 2012,
- J. Szczepański, Tradycja Mazowsza – powiat legionowski. Przewodnik subiektywny, Warszawa 2011
