Unikatowe fotografie przedstawiają budynek niemieckiego szpitala wojennego w Legionowie, przeznaczonego dla polskich jeńców – obrońców twierdzy Modlin oraz położny tuż za nim cmentarz żołnierski. Dzięki zdjęciom dowiadujemy się, że szpital funkcjonował na terenie dzisiejszego Centrum Szkolenia Policji.
Gmach widoczny na fotografii nosi obecnie numer 5 i stoi równolegle do ul. Piaskowej. Tuż przed II wojną należał do Centrum Wyszkolenia Kolejowego. Został ukończony wiosną 1939 r. i pełnił funkcję internatu dla uczestników kursów (wówczas nosił numer 51). Po wojnie podwyższono go o jedną kondygnację. Wspomniany szpital wojenny dowództwo niemieckie utworzyło w Legionowie 3 października 1939 r. Wypełniło tym samym warunki umowy kapitulacyjnej dotyczącej zajęcia twierdzy Modlin. Zobowiązywała ona najeźdźców do udzielenia pomocy rannym żołnierzom polskim. 29 września 1939 r., w chwili poddania się twierdzy, w szpitalu WP na terenie modlińskiej cytadeli przebywało ponad 2 tysiące rannych i chorych. W związku ze złymi warunkami sanitarnymi lekarz naczelny niemieckiej 32. Dywizji Piechoty poddał ich wstępnej segregacji i nakazał przeprowadzić najpilniejsze zabiegi. 1400 lżej rannych wywieziono do obozu jenieckiego w Działdowie. Pozostałych około 650 najciężej rannych żołnierzy i oficerów przeniesiono 3 października 1939 r. właśnie do Legionowa. W zabudowaniach Centrum Wyszkolenia Kolejowego urządzono dla nich nowy szpital. Organizacyjnie podporządkowano go służbom medycznym 228. Dywizji Piechoty, której pułki zajmowały legionowskie koszary. Tego samego dnia Niemcy przewieźli do Legionowa także 150 osobowy polski personel medyczny, zapas bielizny, materace i 150 łóżek. Jak podaje badacz tematu dr Andrzej Wesołowski, łącznie z Modlina do Legionowa wykonano 150 kursów.
Komendantem szpitala polskich jeńców wyznaczono mjr. dr. Witolda Zdzisława Tyczkę, przed wojną ordynatora oddziału nerwowego w Szpitalu Szkolnym Centrum Wyszkolenia Sanitarnego w Warszawie (wojskowy Szpital Ujazdowski). Gdy okoliczni mieszkańcy dowiedzieli się o obecności bohaterskich obrońców Modlina, starali się ulżyć ich ciężkiej doli. Nieśli pomoc i przekazywali żywność. Wśród nich była Irena Maksymowicz z Michałowa-Reginowa, która jako dziewczynka przynosiła rannym papierosy. Przed rewizją ukrywała je we włosach. Po dwóch miesiącach, pod koniec listopada 1939 r. polscy jeńcy i personel medyczny zostali przeniesieni do Szpitala Ujazdowskiego w Warszawie. Warto dodać, że duchownym niosącym posługę religijną w legionowskim szpitalu był ks. Jan Zieja (1897–1991), kapelan 84. Pułku Strzelców Poleskich, broniącego twierdzy Modlin. W późniejszym okresie został on naczelnym kapelanem Szarych Szeregów,
a w powstaniu warszawskim kapelanem pułku „Baszta” AK. W 1976 r. był współzałożycielem Komitetu Obrony Robotników (KOR).
Widok z budynku 51 na cmentarz żołnierzy WP zmarłych w szpitalu, Legionowo sierpień 1940 r. (ze zbiorów J. Szczepańskiego)
Drugą fotografię niemiecki żołnierz opisał następująco: Widok z bloku 51 w Legionowie na polski cmentarz (Polenfriedhof) z grobami zmarłych w szpitalu. Polskich jeńców grzebano na wierzchołku wydmy usytuowanej za wspomnianym budynkiem (od strony ul. Baczyńskiego). Po powiększeniu zdjęcia wyraźnie widać drewniane krzyże z tabliczkami. Fakt istnienia cmentarza żołnierzy WP w tym miejscu nie był dotąd znany. Na nekropolii ustawiono kilkumetrowy krzyż. Jej teren został otoczony drewnianym płotem, którego wcześniej używano do grodzenia placu budowy Centrum Wyszkolenia Kolejowego. W drugiej połowie lat 50. XX w. odbyła się częściowa ekshumacja pochowanych tu żołnierzy WP. Jej świadkiem był Zygmunt Weserbrot. Szczególnie utkwił mu w pamięci widok strzępów rękawów z guzikami z orłem w koronie.
Jacek Emil Szczepański
Ważniejsze źródła:
1. Archiwum PAN w Warszawie, sygn. III-22, sygn. 118 – Stanisław Srokowski, Zapiski-Dzienniki 1.09.1939–29.08.1944,
2. Dziennik wojenny sztabu 32 Dywizji Piechoty z kampanii w Polsce, tłum. A. Wesołowski i A. Woźna, „Rocznik Archiwalno-Historyczny CAW”, nr 4(33), 2011,
3. Andrzej Wesołowski, Kapitulacja Modlina we wrześniu 1939 r. w świetle materiałów niemieckich, „Rocznik Archiwalno-Historyczny CAW”, nr 2 (31), 2009,
4. Rozmowy autora z Ireną Maksymowicz i Zygmuntem Waserbrotem.
