We wrześniu 1939 r. niemieccy żołnierze często fotografowali zajęte Legionowo. Zdjęcia okupanta mają dużą wartość poznawczą. Na odwrocie prezentowanej fotografii widnieje data 21.9.39. Została ona wykonana prawdopodobnie z hangaru 2. Batalionu Balonowego (dziś teren osiedla Piaski) w kierunku Państwowego Instytutu Meteorologicznego i osiedla Bukowiec C.
Na pierwszym planie niemiecki żołnierz uchwycił fragment poligonu 2. Batalionu Mostów Kolejowych z odcinkiem torowiska i podporami mostowymi z drewnianych pali. Przed wojną saperzy kolejowi WP szkolili się tu w stawianiu stalowych mostów kolejowych typu Roth-Wagner. Solidność prac potwierdzał na koniec parowóz przejeżdżający przez most. Aby łatwiej było stawiać konstrukcje, wybudowano solidne betonowe przyczółki mostowe. Jeden z nich zachował się na osiedlu Piaski, które w latach 70. XX w. zbudowano na miejscu dawnego poligonu wojskowego. Trudności z wysadzeniem dużego betonowego bloku spowodowały, że został on częściowo zasypany podczas wyrównywania terenu spychaczami. Współcześnie wierzchołek przyczółka kolejowego wystaje pomiędzy blokami nr 25 i 29. Widać go także na unikatowym zdjęciu niemieckiego żołnierza z 1939 r.
Na wspomnianej fotografii, tuż za szosą (dziś ul. Zegrzyńska), widoczne są nieliczne jeszcze zabudowania osiedla Bukowiec C. Zostało ono wytyczone na początku lat 30. w dobrach hr. Maurycego Potockiego z Jabłonny. Chętni mogli kupować tu działki od Zarządu Dóbr i Interesów reprezentującego hrabiego. Często wśród nabywców byli oficerowie i podoficerowie zawodowi służący w legionowskich jednostkach wojskowych, ale nie tylko. Widoczny na zdjęciu dom drugi od prawej został wybudowany w 1932 r. i należał do Karola Błotnickiego i Józefa Zgrzymskiego (dziś ul. Zegrzyńska 26). Bukowiec C liczył ponad 300 działek i rozciągał się pomiędzy ul. Strużańską i Obserwatorium Aerologicznym Państwowego Instytutu Meteorologicznego.
Współczesne pozostałości po betonowym przyczółku kolejowym na osiedlu Piaski
(fot. B. Gralicki, 29 listopada 2023 r.)
Nowoczesny gmach PIM z wysoką wieżą widać w głębi zdjęcia. Ośrodek zajmował powierzchnię blisko 11 ha. Przed wojną wieża stanowiła oparcie dla anten goniografu i innych skomplikowanych urządzeń pomiarowych. W PIM odbierano sygnały z radiosond wypuszczanych donatmosfery oraz prowadzono badania radiometeorologiczne (nad tzw. radiotrzaskami), tj. próbowano określać położenie ośrodków wyładowań atmosferycznych (burz). Podstawowe badania wyższych warstw atmosfery, tj. pomiary rozkładu ciśnienia, temperatury i wilgotności, odbywały się głównie za pomocą francuskich radiosond Bureau, unoszonych przez swobodne baloniki-sondy. Produkowano je z mleczka kauczukowego w legionowskiej Wytwórni Balonów Gumowych Józefa Rojka. Jego zakład znajdował się przy skrzyżowaniu ulic Wrzosowej i Zacisznej na legionowskim Bukowcu B (ul. Wrzosowa 37). Tuż przed wybuchem wojny ośrodkiem aerologicznym w Legionowie kierował Teodor Kopcewicz (1910–1976), późniejszy profesor Politechniki Warszawskiej. Pracował tu także inż. Czesław Centkiewicz, który w lipcu 1932 r. poprowadził z PIM Pierwszą Polską Wyprawę Polarną na Wyspę Niedźwiedzią.
Most typu Roth Wagner
W kwietniu 1939 r. na rozkaz dowódcy 2. Batalionu Balonowego ppłk. Juliana Sielewicza na wieży PIM urządzono stanowisko obrony przeciwlotniczej (OPL). Wyposażono je w ciężki karabin maszynowy, którego załoga miała zwalczać nieprzyjacielskie samoloty. We wrześniu 1939 r. obok PIM okopała się 6. kompania balonów obserwacyjnych dowodzona przez kpt. Zbigniewa Burzyńskiego. Oficer ten pisał wówczas w wojennym dzienniku: 7. IX. 39. O g. 14 zajęcie stanowisk jako piechota na wzgórzach na prawo od P.I.M., o g. 16.30 otwarliśmy silny ogień ckm i kbk na samoloty npla [nieprzyjaciela – J.S.], z których jeden nas ostrzelał. Skutek ognia był widoczny. Samoloty spadły w ogniu w kierunku na m. Nieporęt. 9. IX. 39. O g. 4.10 rozpocząłem ściąganie kompanji ze stanowisk na wzgórzach P.I.M. i o g. 9 rano ukończyłem ładowanie na wagony. O 16.42 wyjechaliśmy w ca 50 wagonów z Legjonowa z ostatnim transportem Bazy na Radzymin Tłuszcz. Organizatorem Bazy Balonowej nr 1 w Legionowie był wspomniany ppłk J. Sielewicz. Sformował ją w ciągu trzech dni z pozostałości rozwiązanego batalionu. Z relacji kpt. Władysława Pomaskiego wynika, że ppłk J. Sielewicz ewakuował się z Legionowa na południowy wschód Polski. Z 17 na 18 września 1939 r. dostał się do niewoli radzieckiej, prawdopodobnie w rejonie miejscowości Horodenka. Był więziony w obozie NKWD w Kozielsku, skąd wiosną 1940 r. został wywieziony do Katynia i tam zamordowany. Tragiczny los legionowskiego dowódcy podzielił także jego zastępca – mjr Kazimierz Kraczkiewicz i kilku innych oficerów 2. Batalionu Balonowego. W październiku 1944 r. w okolicach PIM w Legionowie toczyły się ciężkie walki radziecko-niemieckie. Ośrodek i jego okolice były ostrzeliwane przez artylerię radziecką. W czasie tych walk dowódca 16. baterii z 86. Ciężkiej Brygady Haubic, kpt. Teruszkin zniszczył ogniem artyleryjskim wieżę PIM, będącą dla Niemców ważnym punktem obserwacyjnym i orientacyjnym.
Jacek Emil Szczepański
Ważniejsze źródła:
- Dziennik z dni września 1939 r. dowódcy 6. kompanii balonów obserwacyjnych kpt. Zbigniewa Burzyńskiego, oryginał w zbiorach rodzinnych inż. J. Grzebalskiego,
- Kronika Legionowa Józefy Iwaszkiewiczówny, 1935 r.,
- Wywiady autora z Marią Masłowską-Gawlak, Edmundem Kuklewskim, Józefem Zdunowskim.
