Rehabilitacja pacjenta z RZS powinna polegać na działaniu wielokierunkowym. Szczególne znaczenie ma we wczesnych okresach choroby, kiedy nie doszło jeszcze do utrwalonych zmian w narządzie ruchu. W RZS występuje zjawisko błędnego koła: ból pochodzenia stawowego zwiększa napięcie mięśni, a ono z kolei zwiera uszkodzone powierzchnie stawowe i jeszcze bardziej nasila ból.
Zasadą właściwego leczenia usprawniającego jest przerwanie tego błędnego koła jednocześnie w trzech punktach, czyli działanie przeciwbólowe, rozlużniające i odciąźające, niezaleźnie od podstawowego leczenia farmakologicznego.
Podstawową metodą leczenia usprawniającego chorych na RZS jest leczenie ruchem (kinezyterapia). Fizykoterapia i objawowa farmakoterapia mają działanie ułatwiające leczenie i utrwalające jego wynik.
Celem leczenia usprawniającego jest:
- opanowanie dolegliwości bólowych,
- wzmocnienie zespołów dynamicznych mięśniowych,
- dbałość o zachowanie jak największej ruchomości stawów,
- zapobieganie deformacjom we wszystkich odcinkach narządu ruchu,
- korekcja powstałych zniekształceń,
- wyrobienie prawidłowych mechanizmów adaptacyjnych i kompensacyjnych,
- kontrola masy ciała i utrzymanie naleźytego odźywiania.
Zabiegi usprawniające naleźy stosować zarówno w okresie ostrym, jak i w okresie poprawy, czyli remisji choroby, a ich zakres i dozowanie powinny być uzaleźnione od stopnia uszkodzenia stawu i umiejscowienia zmian w narządzie ruchu.
Leczenie usprawniające musi być na bieźąco weryfikowane w zaleźności od:
- stopnia niepełnosprawności,
- poziomu dolegliwości bólowych,
- potrzeb chorego,
- aktualnej wiedzy medycznej.
Chory z przewlekłym procesem reumatoidalnym i dysfunkcją narządu ruchu wymaga stałej opieki lekarskiej oraz systematycznego usprawniania. Na wieloletnią terapię składają się leczenie szpitalne, sanatoryjne i ambulatoryjne. Leczenie usprawniające w domu jest kontynuacją tej terapii i powinno być prowadzone w ramach rehabilitacji środowiskowej. Istotne jest nauczenie chorego prawidłowego wykonywania czynności dnia codziennego, a w razie potrzeby korzystania z przedmiotów ułatwiających samoobsługę. Rodzina lub osoby opiekujące się chorym powinny pomagać, ale nie wyręczać w czynnościach dnia codziennego.
Zapobieganie deformacjom jest podstawowym punktem programu leczenia usprawniającego. Metodą na to są ćwiczenia, które mają na celu utrzymanie siły mięśniowej i pełnego zakresu ruchu w kaźdym stawie. Warunkiem prawidłowego wykonywania ćwiczeń jest nauczenie pacjenta świadomego, kontrolowanego rozlużniania mięśni. Ćwiczenia rozlużniające mają szczególne znaczenie u pacjentów z chorobami reumatycznymi, poniewaź chorzy przed rozpoczęciem ćwiczeń odruchowo napinają mięśnie – jest to spowodowane lękiem przed wykonaniem ruchów w bolesnych stawach.
Okres zaostrzenia RZS
W tym okresie obowiązują podane poniźej zasady.
Prawidłowe ułoźenie chorego w łóźku – pozycje ułoźeniowe, łóźko powinno być wygodne z twardym podłoźem, prosty materac bez poduszek, wyjątkowo mała poduszka pod głowę, niewielki wałek pod kolana (10°) zapobiegający przeprostowi, stopy w pozycji 0, kończyny górne nieznacznie odwiedzione i wyprostowane w rotacji na zewnątrz. Co pewien czas naleźy zmieniać ułoźenie kończyn górnych, układając je w przywiedzeniu i rotacji do wewnątrz ze zgiętymi przedramionami. Kilka razy dziennie powinny być wykonywane ruchy bierne w zajętych stawach, w moźliwie pełnym zakresie, ćwiczenia izometryczne mięśni – po 20-30 napięć – powtarzać trzeba co 3 godziny. Rytmiczne napinanie mięśni zapobiega duźym zanikom mięśniowym i zwiera staw, a rytmiczny ucisk na powierzchnie stawowe poprawia odźywienie chrząstki stawowej. Naleźy stosować leźenie na brzuchu 2–3 razy dziennie po 30 minut z odwiedzionymi udami i stopami poza brzegiem łóźka, w celu uniknięcia ustawienia stóp w zgięciu podeszwowym. Leźenie na brzuchu ma zapobiegać przykurczom w stawach biodrowych, a w razie ich istnienia działa korekcyjnie. Przy leźeniu na boku naleźy wkładać koc między kończyny dolne.
Ćwiczenia oddechowe powtarza się kilka razy w ciągu dnia.
Nie ćwiczymy rano, ze względu na trudności związane ze sztywnością poranną.
Przy duźym zaostrzeniu pacjentowi nie wolno chodzić, ze względu na nadmierne przeciąźenie stawów kończyn dolnych, objętych procesem zapalnym.
Chód powoduje szybkie występowanie zniekształceń (przykurcze w stawach, zniekształcenia stóp). Próby chodzenia rozpoczynamy po ustąpieniu objawów ostrego zapalenia. W czasie chodu pacjent uźywa kul lub lasek, porusza się małymi krokami z jednoczasowym obciąźaniem całych stóp.
Autor: mgr Joanna Bąk
Na podstawie :
Fizjoterapia w chorobach układu ruchu, Małgorzata Paprocka-Borowicz, Marcin Zawadzki
