Prace projektowe linii kolejowej Wieliszew – Nasielsk trwały kilka lat, począwszy od stycznia 1935 r. Realizację projektu rozpoczęto w kwietniu 1938 r. i zakończono po 10 miesiącach. Linię dla ruchu pociągów osobowych i towarowych otwarto 25 lutego 1939 r.
W styczniu 1935 r. powstał pierwszy projekt linii kolejowej Wieliszew – Nasielsk, gdy planowano budowę linii z Zegrza lub Jabłonny do Nasielska. Realizację połączenia postulował Sztab Główny Wojska Polskiego ze względu na obronność państwa. Oprócz tego istotne były względy gospodarcze, bowiem chodziło o skrócenie wyjazdu z Warszawy w stronę Nasielska i Działdowa. Kolejne przygotowywane projekty przez Ministerstwo Komunikacji, czy też Biuro Projektów i Studiów PKP nie zyskiwały uznania władz wojskowych.
Dopiero w styczniu 1937 r. Sztab Główny w piśmie do Ministerstwa Komunikacji przesłał swoje wytyczne do projektu kolei. Polecił aby prowadzić ją jak najdłużej po południowym brzegu Narwi i jak najdalej od fortów w Zegrzu. Zmusiło to Ministerstwo Komunikacji do rezygnacji z planu przedłużenia linii Legionowo – Zegrze. Postanowiono, że początkiem nowej linii kolejowej będzie stacja Wieliszew. Według Sztabu Głównego most przez Narew miałby być drogowo – kolejowy i powinien powstać w pobliżu fortu Dębe, tak by znajdował się pod jego ochroną.
W końcowym projekcie linii nie uwzględniono wszystkich postulatów Sztabu Głównego i Biura Wojskowego w Ministerstwie Komunikacji. Ostatecznie przeprawa przez Narew powstała w Orzechowie (ok. 3,5 km na zachód od fortu Dębe), a most nie posiadał jezdni drogowej. Bez zmian natomiast pozostały stacje końcowe: Wieliszew i Nasielsk. W kwietniu 1937 r. Ministerstwo Komunikacji poleciło wykonanie studiów terenowych i opracowanie projektu linii. Zajęło się tym Biuro Projektów Studiów PKP. Jesienią 1937 r. opracowano ostateczny projekt przebiegu linii i 15 listopada utworzono Oddział Budowy Kolei Państwowych Wieliszew – Nasielsk, podległy Dyrekcji Okręgowej Kolei Państwowych w Warszawie. Siedziba Oddziału Budowy znajdowała się w Legionowie przy ulicy 3 Maja 6.
Projektowana linia rozpoczynała się ze stacji Wieliszew, z której także wybiegała linia do Tłuszcza uruchomiona w 1936 r. Linia ta rozwiązała tylko częściowo zaistniały problem przeciążonego węzła warszawskiego. „Codzienna Gazeta Handlowa” w nr 236 z 14 października 1937 r. w artykule pt. Nowe linie kolejowe w Polsce. Doniosłe inwestycje komunikacyjne 1938 roku informowała o znaczeniu rozwoju sieci kolejowych:
Plan inwestycyjny rządu stawia na czołowym miejscu budowę kilku linii kolejowych, wychodząc słusznie z założenia, że niedomagania naszej sieci komunikacyjnej są jednym z głównych hamulców gospodarczego rozwoju kraju. Z projektowanych na rok 1938 inwestycji kolejowych należy przede wszystkim wymienić budowę kolei Wieliszew – Nasielsk, długości ok. 25 km. Czynniki rządowe uważają tę inwestycję za tak pilną, że jeszcze w ciągu rb. będą na tej linii podjęte wstępne roboty ziemne, które będą prowadzone w ciągu zimy, o ile na to tylko warunki atmosferyczne pozwolą…
1 lutego 1938 r. Sejm Rzeczypospolitej uchwalił ustawę o budowie normalnotorowej kolei Wieliszew – Nasielsk (opublikowana w Dz.U. nr 8 poz. 47 z 9 lutego 1938 r.), na podstawie której upoważnił rząd do budowy normalnotorowej linii kolejowej użytku publicznego Wieliszew – Nasielsk o charakterze kolei drugorzędnej ogólnej długości około 25 km. Wcześniej projekt ustawy został przyjęty 9 listopada 1937 r., na posiedzeniu Rady Ministrów pod przewodnictwem premiera gen. Felicjana Sławoja Składkowskiego. Natomiast w Sejmie, pierwsze czytanie projektu ustawy odbyło się w środę 1 grudnia 1937 r. i ostatecznie projekt został przyjęty na wtorkowym posiedzeniu 22 grudnia 1937 r. Projekt referował poseł Antoni Hanebach, przewodniczący klubu Parlamentarnej Grupy Województwa Warszawskiego. Następnie projekt przyjął Senat na posiedzeniu we wtorek 18 stycznia 1838 r.
Cztery alternatywne projekty linii kolejowej z początkową stacją: Chotomów (linia czarna przerywana), Legionowo (czerwona przerywana), Wieliszew (niebieska), Nieporęt przez Zegrze (zielona), grudzień 1937 r. (Archiwum Akt Nowych, zesp. 16 Ministerstwo Komunikacji, sygn. 1390, k. 200).
Roboty rozpoczęto na początku kwietnia 1938 r. Koszt budowy szacowano na 6 milionów złotych, a budowę planowano ukończyć w 1940 r. (ukończono wcześniej i koszt też był mniejszy). Do połowy lipca 1938 r. wykonano 240 000 m³ robót ziemnych. Zbudowano betonowe wiadukty i przepusty oraz przyczółki i filary mostu na Narwi w Orzechowie o łącznej kubaturze 2 200 m3. Zbudowano także wiadukt w Skrzeszewie na drodze do Nowego Dworu Mazowieckiego. Miejscowi mieszkańcy posiadający konie z furmankami odpłatnie dowozili ziemię na nasypy wiaduktu. Niestety za grunty zabrane pod budowę linii kolejowej nie wypłacono odszkodowań ich właścicielom.
„Inżynier kolejowy” w nr 8/168 z sierpnia 1938 r., w artykule Budowa linii Wieliszew – Nasielsk podkreślał znaczenie linii:
Linia Wieliszew-Nasielsk, która stanowi przedłużenie oddanej w 1936 r. do eksploatacji linii Tłuszcz-Wieliszew, ma za zadanie odciążenie węzła warszawskiego przez skierowanie po niej pociągów towarowych tranzytowych, idących z linii wileńskiej w kierunku na Mławę lub Toruń i odwrotnie. Skrót drogi między stacjami Tłuszcz i Nasielsk, jaki się uzyska przez budowę tej linii, w porównaniu do drogi przez węzeł warszawski i Modlin, wyniesie około 30 km. Poza tym linia ta skróci odległość pomiędzy Legionowem a Nasielskiem o blisko 11 km, w związku z czym zmniejszy się odległość, a więc i czas przebiegu pociągów na szlaku Warszawa — Gdynia. Otwarcie ruchu na nowej linii przyniesie korzyści gospodarcze dla okolic, przez które przechodzi, oraz przyczyni się do rozwoju osiedli letniskowych, szczególnie w miejscowościach położonych na wysokim prawym brzegu Bugu w pobliżu projektowanej stacji Wójtostwo. Linia Wieliszew-Nasielsk na swej trasie krzyżuje się z szosą Nowy Dwór – Zegrze, następnie przecina mostem rzekę Bug, zataczając, w celu otrzymania prostopadłego do biegu rzeki przecięcia, dwa odwrotne łuki, krzyżuje się za mostem z szosą Modlin – Serock, przechodzi przez projektowaną stację Wójtostwo i biegnie dalej prosto w kierunku st. Nasielsk. Ogólna długość nowej linii, licząc od st. Legionowo do st. Nasielsk, wynosi około 28 km…
Otwarcie nowej linii miało ułatwić dostęp mieszkańcom Warszawy do nieznanych zakątków leśnych nad rzeką Bug, cennych z powodu walorów turystyczno–wypoczynkowych, taką zaletę planowanej linii podawał artykuł Dostęp dla Warszawy do … ziemi nieznanej w „Dobry Wieczór! i Kurjer Czerwony” w nr 133 z 15 maja 1938 r.
Rozpoczęto budowę dworców (Skrzeszew, Wójtostwo) oraz mniejszych posterunków ruchu (posterunek odgałęźny Derlacz w 1,3 km od Wieliszewa, w miejscu połączenia z łącznicą od stacji Łajski oraz planowanego przystanku i mijanki ok. 21,8 km w pobliżu wsi Cegielnia Psucka). Równocześnie w sierpniu 1938 r. rozpisano przetarg na montaż pięciu przęseł mostu na Narwi. Most został zaprojektowany przez inż. Franciszka Szelągowskiego, pioniera budowy kolejowych mostów spawanych w Polsce.
Cała linia razem z mostem została zbudowana bardzo szybko, w ciągu 10 miesięcy. Ogólny koszt budowy linii Wieliszew – Nasielsk wyniósł 4,5 miliona złotych. Otwarto ją dla pociągów osobowych i towarowych 25 lutego 1939 r.
Krzysztof Klimaszewski
Ważniejsze źródła:
M. Przegiętka, Historia linii Wieliszew – Nasielsk, „Świat Kolei” 2006 nr 7,
Nowe linie kolejowe w Polsce. Doniosłe inwestycje komunikacyjne 1938 roku, „Codzienna Gazeta Handlowa” 1937, nr 236,
Zmiana warunków dzierżawy monopolu zapałczanego. Doniosłe uchwały Rady ministrów, „Ilustrowany Kuryer Codzienny” 1937 nr 312,
Doniosłe uchwały Rady Ministrów, „Chwila” 1937, nr 986A, wydanie wieczorne,
Porządek dzienny środowego posiedzenia Sejmu, „Dziennik Polski” 1937, nr 330,
Ważne ustawy gospodarcze, „Dziennik Polski” 1938, nr 54,
K. Klimaszewski, Wiadukt w Skrzeszewie? Jednak nie!!!, „Gazeta Wieliszewska” 2011, nr 5,
Budowa linii Wieliszew – Nasielsk, „Inżynier kolejowy” 1938, nr 8,
Kronika komunikacyjna. Otwarcie linii kolejowej Wieliszew – Nasielsk, „Wiarus” 1939, nr 13.
