Z dniem 1 stycznia 1992 r. weszła w życie obecna ustawa o lasach, zapoczątkowując fundamentalne dla Lasów Państwowych zmiany. Organizacja straciła osobowość prawną.
Dotychczasowe okręgowe zarządy Lasów Państwowych zmieniły nazwę na regionalne dyrekcje LP i co ważniejsze przestały być przedsiębiorstwami państwowymi. Naczelny Zarząd LP przekształcono natomiast w Dyrekcję Generalną LP. Ta trójstopniowa struktura organizacyjna i nazewnictwo poszczególnych jej szczebli nawiązuje do początków istnienia Lasów Państwowych. Strukturę i zasady działania LP określił statut, nadany przez ówczesne Ministerstwo Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa.
Wejście w życie nowej ustawy o lasach nastąpiło w momencie przemian ustrojowych w kraju. Lasy Państwowe wchodziły w lata 90. ze 130 tys. pracowników, ogromnym i kosztochłonnym zapleczem technicznym i mieszkaniowym. W samym Nadleśnictwie Jabłonna pracowało przeszło 100 osób, istniała niemała baza techniczna. W ewidencji znajdowały się liczne budynki. Ta sytuacja generowała istotne koszty przy niezbyt wysokich przychodach, zarówno z uwagi na wielkość pozyskania, jak i na ceny drewna. Dość wspomnieć, że wg planu urządzenia dla Nadleśnictwa Jabłonna obowiązującego w 1991 r. roczny etat pozyskania drewna wynosił 26 tys. m3, gdy średnia cena 1 m3 tego surowca w tym czasie to 300 tys. zł (po denominacji 30 zł). Dla porównania: w 2018 r. te wartości wynosiły odpowiednio 44 tys. m3 i 192 zł/m3 (wg GUS). Gdy dodamy do tego, że w roku 1991 inflacja sięgnęła 70% (a rok wcześniej 586%), nic dziwnego, że kierownictwo LP zdecydowało się na poważne zmiany strukturalne.
Formalną koniecznością stało się dostosowanie planu urządzenia lasu do wymogów ustawy o lasach z 1991 r. Takie dostosowanie zostało zatwierdzone w 1996 r.
Zmianą o charakterze zasadniczym stała się prywatyzacja prac leśnych. Dotychczasowi robotnicy, o których zatrudnienie Nadleśnictwo Jabłonna zabiegało przez całe dziesięciolecia, byli stopniowo zwalniani. Część z tych, którzy pracowali w lesie, przy wsparciu nadleśnictw zakładała własne firmy, wykonując te same czynności jako prywatne podmioty gospodarcze – zakłady usług leśnych (zul). Pierwszy zakład usług leśnych na terenie nadleśnictwa powstał już ok. 1992 r. Wraz z redukcją stanowisk robotniczych prywatyzowano sprzęt (m.in. pilarki) i środki transportu. Dzięki temu nowo powstające zul mogły za stosunkowo niewielkie pieniądze wyposażyć się w środki techniczne. Taką genezę mają istniejące do dziś dwie firmy, które zaczęli prowadzić Romuald Kowalczyk i Sławomir Dobrydnio.
Radykalna zmiana dokonała się także w zakresie budownictwa mieszkaniowego. Nadleśnictwo w ciągu dekady 1988-98 wznosiło co prawda cztery nowe budynki mieszkalne (m.in. w Jabłonnie przy ul. Wiejskiej, w leśnictwie Kolonia), ale także rozpoczęło proces prywatyzacji dotychczasowych obiektów. W skali całych LP likwidacji uległy niemal wszystkie ośrodki transportu leśnego i ośrodki remontowo-budowlane LP. W sumie na przestrzeni kolejnych lat organizacja zredukowała zatrudnienie aż kilkakrotnie, osiągając współcześnie 25 tys. osób (wg stanu na koniec lutego 2019 r. Nadleśnictwo Jabłonna zatrudnia 45 osób). Redukcja kadr dotyczyła także Służby Leśnej. W latach 90. rozpoczęto likwidację stanowisk gajowych. Z personelu nadleśnictwa zaczęli znikać leśniczowie ds. lasów niepaństwowych, gdyż ustawa o lasach z 1991 r. przeniosła obowiązek nadzoru nad gospodarką leśną w lasach niestanowiących własności Skarbu Państwa na urzędy wojewódzkie, a po 1999 r. i utworzeniu powiatów – na starostwa, które ew. mogą zlecać nadzór nadleśnictwom.
Istotną zmianę w zakresie funkcjonowania nadleśnictwa przyniósł rok 1994, kiedy zarządzeniem Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa został powiększony i uregulowany na nowo podział terytorialny Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Warszawie. Do RDLP dołączono nadleśnictwa Ostrów Mazowiecka, Płońsk, Pułtusk i Wyszków, wcześniej wchodzące w skład RDLP w Olsztynie. Z uwagi na zadania z zakresu administracji rządowej, jakie na mocy ustawy o lasach z 1991 r. wypełniają Lasy Państwowe, konieczne było pokrycie kraju ciągłą siecią nadleśnictw, z określeniem granic ich zasięgu. W granicach zasięgu terytorialnego do nadleśniczych należy nie tylko zarząd nad lasami, gruntami i innymi nieruchomościami będącymi w zarządzie Lasów Państwowych, ale mogą oni także sprawować nadzór nad gospodarką w lasach niestanowiących własności Skarbu Państwa i nad lasami Skarbu Państwa przekazanymi w użytkowanie innym jednostkom. Oznacza to, że w granicach zasięgu terytorialnego muszą znajdować się również miasta. Zarządzenie z 1994 r. wyeliminowało spory co do zasięgu kompetencji poszczególnych nadleśnictw. Zasięg Nadleśnictwa Jabłonna został wówczas poszerzony na zachodni brzeg Wisły. W efekcie granice nadleśnictw Jabłonna, Drewnica, Celestynów i Chojnów zetknęły się w środku stolicy. W obręb Nadleśnictwa Jabłonna weszły ówczesne stołeczne gminy Białołęka i Targówek, a na lewym brzegu Wisły również Bielany i Bemowo. Na prawym brzegu Wisły nadleśnictwo obejmowało gminy Jabłonna, Legionowo, Nieporęt, Nowy Dwór Mazowiecki, Pomiechówek, Serock, Skrzeszew (dziś Wieliszew), Zakroczym i część Radzymina. Na lewym brzegu były to Czosnów, Babice, Leoncin, Łomianki i Tułowice (dziś Brochów). W ten sposób w zasięgu terytorialnym nadleśnictwa znalazł się Kampinoski Park Narodowy i jego otulina, tj. tereny okalające park od wchodu, północy i zachodu. Gmina Tułowice (Brochów), położona na zachód od KPN, stała się najdalej oddalonym punktem w zasięgu nadleśnictwa. Nawet w linii prostej jest to ok. 45 km od siedziby nadleśnictwa (1).
W latach 90. na obszarze zarządzanym przez nadleśnictwo przybyły trzy kolejne rezerwaty. Bukowiec Jabłonowski utworzono w 1990 r. na powierzchni 37,74 ha. Ciekawostką jest występowanie tu buka i brzozy czarnej. Rezerwat Dolina Wkry powołano rok później (1991), na nieco ponad kilometrowym odcinku rzeki pomiędzy Szczypiornem a Kosewkiem. Zajmuje 17,35 ha. Rezerwat Jadwisin, utworzony w 1996 r., obejmuje 93,39 ha skarpy doliny Narwi. Prócz bogatych siedlisk grądów i lasów mieszanych znajduje się tu dawny dwór Radziwiłłów. Prócz wymienionych w zasięgu terytorialnym nadleśnictwa, jednak na gruntach w innym zarządzie, znajduje się jeszcze 10 innych rezerwatów.
Prócz rezerwatów w 1997 r. utworzony został Warszawski Obszar Chronionego Krajobrazu. Obejmuje szereg terenów wokół Warszawy, o łącznej powierzchni blisko 150 tys. ha. Blisko połowa OChK znajduje się w zasięgu Nadleśnictwa Jabłonna.
Plan urządzenia 1999
Wkraczając w III rewizję urządzenia lasu, Nadleśnictwo Jabłonna obejmowało 12 696,81 ha. Taką powierzchnię objęto planowaniem urządzeniowym, ale wg stanu posiadania nadleśnictwo liczyło 13 274,46 ha. Różnica – 575,88 ha – wynikała z faktu, że w pracach geodezyjnych nie uwzględniono jeszcze terenów przejętych od wojska. Wraz nimi w stosunku do poprzedniej rewizji urządzeniowej nadleśnictwu przybyło aż ok. 1100 ha.
Na ten obszar składało się 184 kompleksy leśne. Spuściznę wcześniejszego przejmowania lasów i gruntów do zalesienia z Państwowego Funduszu Ziemi stanowi fakt, że aż ¾ z nich to niewielkie, nie przekraczające 5 ha działki leśne.
Nadleśnictwo nadal było podzielone na 10 leśnictw (Białobrzegi, Poniatów, Kąty Węgierskie, Bagno, Boża Wola, Bukowiec, Zegrze, Kolonia, Pomiechówek i Szczypiorno). Oprócz tego na etapie budowy szkółki kontenerowej wyodrębniono leśnictwo szkółkarskie Skierdy.
Na tym etapie nadleśnictwo sprawowało także nadzór nad lasami prywatnymi i komunalnymi na niemałej powierzchni 4912 ha w czterech powiatach, głównie w legionowskim (2608 ha) i nowodworskim (1024 ha). W nadleśnictwie zatrudniano jedną osobę na stanowisku ds. lasów nadzorowanych.
Kadra, w sumie 46 osób, to przede wszystkim 11 leśniczych i 8 podleśniczych. W 1999 r. nadleśnictwem kierował Grzegorz Pawłowski. Na stanowisku zastępcy nadleśniczego pracował Andrzej Kos, inżyniera nadzoru – Adam Szymczak. Ponadto w jednostce pracowało wówczas czterech strażników leśnych. W biurze zatrudnionych było 15 osób. Na stanowiskach robotniczych zatrudniano cztery osoby.
Prócz drzewostanów nadleśnictwo dysponowało założonymi w przeszłości plantacjami drzew szybkorosnących – ok. 55 ha. Na powierzchni 2,74 ha uprawiano choinki (2).
W planie na lata 1999-2008 przyjęty został roczny etat użytkowania głównego w wysokości 34 840 m3 grubizny rocznie (użytki rębne 28%). Jednak sytuacja rozwijała się dynamicznie i w efekcie pogorszenia się stanu sanitarnego lasu oraz wzmożonego oddziaływania czynników powodujących zamieranie drzew pozyskanie musiało być wyższe. M.in. żerowanie opiętków – w 2006 r. odnotowane na 1200 ha, a w roku później na 850 ha – spowodowało konieczność założenia w 2006 r. zrębów sanitarnych na powierzchni 4 ha. W okresie obowiązywania planu z każdym rokiem w Jabłonnie pozyskiwano coraz więcej posuszu. Gdy w roku 1999 było to 1,5 tys. m3, rok później 3 tys. m3, a w rekordowym roku 2006 niemal 14 tys. m3 (te wielkości nie zawierają ilości złomów i wywrotów). W latach 2005-2008 za znaczną część posuszu odpowiadały opiętki. W tym okresie rok po roku usuwano po przeszło 5 tys. m3 opanowanych dębów, a w roku 2006 nawet blisko 8 tys. m3.
Na koniec roku 2007, przedostatniego roku obowiązywania planu urządzenia, nadleśnictwo praktycznie zrealizowało cały dziesięcioletni etat cięć. Taka sytuacja wymusiła wnioskowanie o aneks do planu. Minister Ministra Środowiska zatwierdził go w sierpniu 2007 r., zwiększając etat o dodatkowe 45 000 m3. Zwiększony etat przydał się rok później, kiedy przez teren leśnictw Pomiechówek i Szczypiorno przeszedł huraganowy wiatr i należało uprzątnąć jego skutki w drzewostanach. Konsekwencją tego huraganu było pozyskanie w 2008 r. 10,7 tys. m3 posuszu, wywrotów i złomów łącznie. Ostatecznie na koniec dekady etat nadleśnictwo pozyskało łącznie 391,5 tys. m3. Należy odnotować, że aż 26% tej wielkości stanowiły użytki przygodne, wynikające z różnych trudnych do przewidzenia sytuacji, jak zamieranie drzew, wiatrołomy itp.
W tym miejscu warto przypomnieć, że ponad ¼ drzewostanów nadleśnictwa to lasy powstałe w wyniku powojennych zalesień gruntów porolnych, halizn i innych pozbawionych okrywy leśnej terenów. Drzewa sadzono na glebach pozbawionych charakterystycznej dla gleb leśnych kompozycji mikroorganizmów, próchnicy i składników mineralnych. Ten fakt ma niebagatelny wpływ na kondycję i odporność drzew. Niewątpliwie w nim również można upatrywać przyczyn wyżej opisanych zdarzeń.
Spośród szkodników owadzich nadleśnictwo nadal zmagało się z chrabąszczem majowym. Do roku 2009 za uporczywe pędraczysko uznano obszar o wielkości 1202 ha na terenie leśnictwa Bagno. Ilość pędraków żerujących w glebie uniemożliwiała skuteczne odnowienie. Podobnie jak w 1995 r., tak i w roku 2004 zwalczano chrabąszcza na powierzchni 125 ha. W 2003 r. podejmowana była próba z wysiewem gryki na uprawach leśnych (5 upraw o łącznej powierzchni 14 ha), która oddziałuje odstraszająco na larwy chrabąszcza. Ze względu na występowanie pędraków w planie urządzenia odstąpiono od rębni zupełnych i gniazdowych na rzecz rębni IV i uznawania odnowień naturalnych. Szkody były stwierdzane nie tylko na uprawach, ale też w starszych drzewostanach.
W związku z sytuacją, w której doszło do niezaplanowanego wzmożonego pozyskania użytków przygodnych, nadleśnictwo realizowało istotnie mniejsze pozyskanie na zrębach, a w efekcie istotnie mniej zrębów musiało zalesić. Po dekadzie realizacji planu zalesienia i odnowienia na terenach otwartych wyniosły 75%, a odnowienia przy rębniach złożonych nie sięgnęły nawet połowy zaplanowanej powierzchni. W tamtym okresie były to niemal wyłącznie odnowienia sztuczne (sadzenie). W stosunku do planu 10-krotnie większy areał objęły dolesienia w obrębie luk powstałych w wyniku wiatrołomów czy żerowania pędraków chrabąszczy. Plan zakładał takie działanie na powierzchni 2,5 ha, faktycznie wykonano je na 25 ha (3).
1. Zarządzenie nr 125 Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia 19 września 1994 r. w sprawie określenia terytorialnego zasięgu działania nadleśnictw wchodzących w skład Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Warszawie oraz terytorialnego zasięgu działania Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Warszawie.
2. Archiwum Nadleśnictwa Jabłonna, Plan urządzenia lasu Nadleśnictwa Jabłonna na lata 1999-2008.
3. Archiwum Nadleśnictwa Jabłonna, Plan urządzenia lasu sporządzony na lata 2009-2018 dla Nadleśnictwa Jabłonna, t. I.
